०३ सिंहावलोकनम् - उपदशाहम्

संस्कर्तृ-क्रमः

अथ संस्कर्तृक्रमः।

पुत्रः, स-पत्नी-पुत्रः, पुत्रिका-पुत्रः, दत्तः,
पौत्रः, धनहारी, दौहित्रः, पत्नी, पतिः,
दुहिता, भ्राता, तत्-पुत्रः,
असोदर-भ्राता, तत्पुत्रः,
पिता, माता, स्नुषा,
धात्री, दौहित्री, पौत्रस्य पत्नी, तत्पुत्री,
दत्तस्य पत्नी, भगिनी, भागिनेयः,
सपिण्डः, सोदकः, मातृ-सपिण्डः, सगोत्रः, शिष्यः,
ऋत्विक्, भृत्यः, गुरुः, आचार्यः,
सहाध्यायी, जामाता, सखा, राजा
इति पूर्व-पूर्वाभावे परः परः कर्ता ।

[[2]]

क्रिया-विभागः - संस्कर्तृ-दृष्ट्या

दाहाद्य्-एकोद्दिष्टान्ताः पूर्वा क्रियाः ,
तद्-उत्तराः सापिण्ड्यान्ताः,
तद्-ऊर्ध्व उत्तराः ।

पुत्रादिः विविधाः क्रियाः कुर्यात्,
पित्रादिः पूर्वा मध्यमाश् च कुर्यात् नोत्तराः ।

मुख्य-कर्तुः अशक्तिश् चेत्
प्रधान(भावं)मन्त्रं स्वयं कुर्यात् ,
अन्यत्-सर्वं दर्भ-प्रदान-पूर्वकम्
अन्येन प्रत्यासन्नेन कारयेत् ।

पुत्राणां बहुत्वे शीलवृत्तादि-गुणवान् कुर्यात् ।
सर्वेषां गुणसाम्येऽपि
पितुः प्रियः कुर्यात् ।
सर्वेषां प्रियत्वे - ज्येष्ठः कुर्यात् ।
सर्वेषाम् अप्रियत्वे ऽन्यः कुर्यात् ।+++(5)+++
दत्तौरसयोः मध्ये कनिष्ठो ऽप्यौरसः कुर्यात् ।

प्रथम-वर्ष-कृत-चौलः
त्रिवर्षोऽपि अकृत-चौलो वा
पित्रोः मन्त्रवत् और्ध्वदेहिकं कुर्यात् ।
तत्पूर्वम् अन्येन कारयेत् ।

भर्तुः पत्नी सर्वं समन्त्रकं कुर्यात् ।
तयोः +++(बाल-पत्न्योः)+++ मन्त्रोच्चारणाशक्तौ
प्रधान-व्यतिरिक्तं सर्वं
दर्भं गृहीत्वा अन्यः कुर्यात् ।
प्रधानं स-मन्त्रकं ताभ्याम् एव कारयेत् ।

पत्न्यां रजस्वलायाम्
अमन्त्रकम् अन्यः संस्कुर्यात् ।

चतुर्थे पञ्चमे वा दिने
सा पुनः संस्कुर्यात् ।
यद् वा तदानीम् एव उद्धृत-तोयेन स्नात्वा
प्राजापत्य-कृच्छ्रं तीर्थ-कृच्छ्रं वारुण-कृच्छ्र-पूर्वकं
दर्भं प्रदाय अन्येन कारयेत् ।

अधर्म-विवाहोढा स्त्री
भर्तुर् अमन्त्रकं सर्वं कुर्यात् ।+++(4)+++

[[3]]

विवाहमध्ये यज्ञमध्ये च पित्रोर् मरणे

…
विवाहमध्ये यज्ञमध्ये च पित्रोः मरणे
संस्कारं कृत्वा
विवाह-यज्ञान्ते सञ्चयनादि सर्वं कुर्यात् ।

इति प्रयोगदर्पणे अष्टमः खण्डः

क्रिया-विभागः - संस्कार्य-दृष्ट्या

…
अथ अनुपनीतानाम् ऊढानां च संस्कारः ।

अल्पवयस्कानां खननम्

जन्म-मासम् आरभ्य सौरमानेन त्रयो-विंशति-मासेषु कन्या-बालयोः मरणे
प्रेतं संस्नाप्य
वस्त्रगन्धादिभिः अलङ्कृत्य
गो-घृतेन अभ्यज्य,
ग्रामाद् बहिः श्मशानाद् अन्यत्र अस्थिर-हितायां भूम्याम् अवटं खात्वा,
तत्र दक्षिणाग्रान् दर्भान् संस्तीर्य
यम-गाथां ‘योऽस्य कौष्ठ्य’ ‘यमं गाय’ इति वाक्य-चतुष्टयं यम-सूक्तं
‘परेयुवांसम्’ इत्य्-आदि-द्वा-त्रिंशद्-वाक्यं द्वा-दश-वाक्यं वा
जपद्भिः ज्ञातिभिः सह स्वयं जपन्
अवटेषु दर्भेषु
दक्षिणा शिरसं प्रणवेन शाययित्वा
मृद्भिः प्रच्छादयेत् ।

मृतजाते प्रणव-वर्जं निखनेत् ।

[[11]]

तृतीयवर्षम् आरभ्य उपनयनात् अर्वाक्

तृतीयवर्षम् आरभ्य उपनयनात् अर्वाक्
तयोः मरणे श्मशान-देश-संमार्जनं हिरण्य-शकल-निधानं च अमन्त्रकं कृत्वा
‘यमङ्गाययमसूक्तजपसहितम्’ ‘अस्मात्त्वम् अधिजातोऽसि अयं त्वत्’ इति मन्त्रेण संस्कृत्य
ग्रामाद् बहिः भूमाव् एव प्रथमदिवसे द्वादश तिलोदकाञ्जलीन् त्रीन् पिण्डान्,
द्वितीये त्रिंशत्तिलोदकाञ्जलीन् चतुरः पिण्डान्,
तृतीये त्रयस्त्रिंशत् तिलोदकाञ्जलीन् त्रीन् पिण्डांश् च दद्यात् ।

बालानां दाहाद्य्-उदक-पिण्ड-दानम् ।
… त्रयो-विंशति-मासेष्व् अपि कृत-चूडस्य दाह एव संस्कारः ।

… पञ्चम-वर्षम् आरभ्य अस्थि-सञ्चयनं कुर्यात् ।
तृतीये दिवसे क्षीरेण जलेन च अस्थिसेचनम्
अस्थीनाम् आदानं, कुम्भनिधानं च +अमन्त्रकं कृत्वा
अस्थिकुम्भं क्षीरेण पूरयित्वा,
‘इदं त एकम्’ इति मन्त्रेण निरवनेत् ।

षष्ठ-वर्ष-प्रभृति-नग्न-प्रच्छादन–एकोत्तरवृद्धि–नवश्राद्धादि, एकोद्दिष्टश्राद्धानि च अमन्त्रकं कुर्यात् ।

नवमाब्दादि पाषाण-स्थापनं षोडश-श्राद्धानि च कुर्यात् ।

त्रयोदशाब्दादि-सोद-कुम्भ-श्राद्धानि स-पिण्डी-करणं च ।

गृहस्थस्य अष्टमाब्दादि स-पिण्डी-करणं कुर्यात् ।

उपनीतस्य विधिवत्
पितृ-मेधादि-स-पिण्डी-करणान्तं मन्त्रवत् कुर्यात् ।

[[12]]

तथैव ऊढाया+++(=विवाहिता, किन्तु पतिगृहं न प्रेषिता??)+++ मरणे,
तां खनित्वा यामाद् ऊर्ध्वम् उत्थाप्य
विधिवत् पितृ-मेधादि–स-पिण्डीकरणान्तं मन्त्रवत् कुर्यात् ।

त्रिवर्षाद् ऊर्ध्वम् अनुपनीतानूढयोः मरणे
द्वादशाहे नारायण-बलिं कुर्यात् ।
तत्-पूर्वम् अपि कुर्याद् इत्य् एके ।

ब्रह्म-मेध–पितृ-मेधयोः

… देवतान्तर-भजन-रहितानां भगवत्-प्रपन्नानां ब्रह्म-विदाम् एव ब्रह्म-मेधः ।
एतेषाम् अन्येषाम् अपि पितृ-मेधः ।
आरण्यक-तृतीय-चतुर्थ-प्रश्नौ ब्रह्म-मेध–पितृ-मेधौ ।
पितृ-मेध-मन्त्रैः ब्रह्म-मेध-मन्त्रैश् च क्रियमाणो ब्रह्म-मेधः ।
पितृ-मेधमन्त्रैर् एव यः क्रियते
स पितृमेधः ।

ब्रह्म-मेधेऽपि संवेशनादिषु केषुचित् कर्मसु
न ब्रह्ममेधमन्त्राः ।
पितृ-मेध-मन्त्रैर् एव तानि कर्माणि क्रियन्ते ।

सह-मरणे

… दम्पत्योः अन्यतर-दहनात्-पूर्वं श्मशानाग्नि-नाशाद् वा? (खात्वा?) अन्यतर-मरणे, अनुगमने च
चरु-चिति-कुण्ड-सञ्चयन-प्रदक्षिण-नमस्कारोपस्थान-शान्तिहोम–मासिकाब्दिकानि सहैव ।

तिथि-भेदे मासिकाब्दिकानि पृथग् एव
हस्त-संमार्जन–हिरण्य-शकल-निधान–
नग्न-प्रच्छादन–पाषाण-वास-उदक-तिलोदक-पिण्डैकोत्तर-वृद्धि–नव-श्राद्ध–
वृषोत्सर्जन-षोडश-सोदकुम्भ-श्राद्धानि पृथक् ।
एकोद्दिष्टे सपिण्डी-करणे च प्रेत-होमार्घ्य-निमित्त-वरण-पिण्डाः पृथक्
एतयोर् मासिकादिषु च
पाक-होम–विश्वे-देव–विष्णु-वरण–पिण्ड-प्रदानादि सहैव ।

[[22]]

पितृ-मातृ-पत्नी-पुत्र-पौत्र-भ्रातृ–तत्-पुत्र–स्नुषा-स्वसृणां मध्ये
द्वयोर् बहूनां वा एकस्मिन् दिने मरणे
पित्राद्य् उक्त-क्रमेण संस्कारादि-क्रियाः कृत्वा
पितुः द्वादश-दिने,
मातुः त्रयोदश-दिने
पत्न्यादीनां त्रिपक्षेषु सपिण्डी-करणं कुर्यात् ।
एतेभ्यः अन्येषां मरणे क्रमेण ।

पित्रादीनाम् अन्येषां च एक-दिन-मरणे
पित्रादीनां पूर्वोक्त-क्रमेण सपिण्डी-करणं कृत्वा
तद्-अन्येषां वत्सरान्ते मासिकैः सह
स-पिण्डी-करणं कुर्यात् ।

पितुर् आशौच-मध्ये मातृ-मरणे

पितुः आशौच-मध्ये मातृ-मरणे
त्रिपक्षे पृथग्-दिने
पितृपूर्वं सपिण्डी-करणं कुर्यात् ।
मातुः आशौच-मध्ये
…??

अपपात्राणि

…
पाषण्ड्य्-अनाश्रमि-क्लीब-कुण्ड-गोलक–व्रात्य-विधर्म–गर्भ-हन्तृ–आत्म-घातिनां
चण्डालादिभिर् बुद्धि-पूर्वं हतानां च
उदक-दानम् अपि न कुर्यात् ।
एते चोदकम् अपि न दद्युः ।

परिभाषा

…
अथ परिभाषा

सर्वत्र प्रेतकर्मणि स्नात्वा
आर्द्रैकवस्त्रः धृतोर्ध्वपुण्ड्रः बद्धशिखः
पादौ प्रक्षाल्य, द्विः आचम्य, पवित्रपाणिः,
ब्राह्मणैः अनुज्ञातः, दर्भेषु उपविश्य,
भगवन्तं ध्यात्वा,
त्रिः प्राणान् आयम्य,
हरिर् ओम् इत्य् उपक्रम्य गोविन्देति त्रिः सङ्कीर्त्य,
दक्षिणजानु-स्थस्य उत्तानस्य सव्यस्य पाणेः तर्जन्यङ्गुष्ठयोः मध्ये
अवाचीनस्य दक्षिणस्य पाणेः अङगुष्ठरहिताः चतस्रः अङ्गुलीः न्यस्य,
दक्षिणाङ्गुष्ठेन सव्याङगुष्ठं परिवेष्ट्य,

अद्येत्यस्यां तिथौ इत्यन्ते भगवदाज्ञया भगवत्प्रीत्यर्थं भगवत्कैङ्कर्यरूपम् एतत्कर्म करिष्ये,

[[13]]

इति करिष्यमाणं कर्म सङ्कल्प्य,
स्व-शेष-भूतेनेति श्लोकम् अनुसन्धाय,
तत्-तत्-कर्म कृत्वा
अन्ते च पूर्वोक्त-श्लोकानुसन्धान-पूर्वकं तत्-तत्-कर्म समाप्य
भगवदर्पणं कुर्यात् ।

आद्यन्तयोः महदनुग्रहं कारयेत् ।

उत्क्रमणादि-श्राद्धान्तं प्राचीनावीतम्
आचमन-प्राणायाम-प्रदक्षिणानुव्रजन-नमस्कार-शान्ति-होमेभ्यः अन्यत्र,
दक्षिणाग्रैः अयुग्मैः दर्भैः दक्षिणाभि-मुखः पितृ-तीर्थेन सर्वं कुर्यात् ।
सङ्कल्पावाहनादौ तत्-तल्-लिङ्ग–तत्-तद्-विभक्तिकं गोत्रं नाम च कीर्तयेत् ।

ज्ञातीनां मध्ये सर्वं कनिष्ठपूर्वं, ततो ज्येष्ठानुक्रमम् । ज्येष्ठो वा कनिष्ठो वा कर्ता सर्वेषां पश्चात् इति सर्वत्र कनिष्ठपूर्वक्रमः ।

गोत्रनामापरिज्ञाने

गोत्रापरिज्ञाने काश्यपगोत्रं - नामापरिज्ञाने पृथिविषदन्तरिक्षसद्दिविषत् इति पितृपितामहप्रपितामहानां क्रमेण नामानि ब्रूयात् ।

[[14]]

स्वसूत्राभावविषय

पित्रादेः स्व-सूत्रेण प्रेत-क्रियाः कुर्यात् ।
मातामहादेस् तु तत्-तत्-सूत्रेण ।
तत्-तत्-सूत्राभावे तत्-तच्-छ्वशुर-सूत्रेण ।
तद्-अभावे बोधायन-सूत्रेण ।
सर्वाभावे येन केनचित् सूत्रेण कुर्यात् ।

येन सूत्रेण दाहः कृतः
तेनैव श्राद्धान्ताः क्रियाः कुर्यात् ।
स्व-सूत्र-विद्-अभावे ऽपि एवम् एव ।
सर्वेषां स्व-सूत्रेण सपिण्डी-करणं कार्यम् ।

नक्षत्रादि-वर्जनम्

… प्रतिपत्-षष्ठ्य्–एकादश्यो नन्दाः
द्वितीया-सप्तमी-द्वादश्यो भद्राः,
पञ्चमी-दशमी-पञ्चदश्यः पूर्णाः ।
+++(जन्मनक्षत्र, तस्माद्दशम, एकोनविंशाः जन्म अनुजन्म त्रिजन्मेत्युच्यन्ते ।)+++

… कृत्तिका-रोहिण्य्-आर्द्राऽऽश्रेषा–पूर्व-त्रयोत्तरत्रय-
ज्येष्ठा-मूल–रेवती–त्रि-पाद–नक्षत्राणि
शुभ-गृहाधिष्ठितं जन्म-त्रयं नन्दा-भद्रा–चतुर्-दशी–गुरु-शुक्र-वासरौ शुभ-योगं च
अतीत-प्रेत-कार्ये (वर्जयेत् ।)
सोम-बुध-वासरौ मध्यमौ ।
सङ्कटे भरणी ज्येष्ठा च ग्राह्या ।

भानु-भौम-गुरु-शुक्र-शनि-वासरेषु,
नन्दासु पूर्णासु,
पूर्व-त्रयोत्तर-त्रय–पुष्य-हस्त-चित्रासु, त्रिजन्मसु च सञ्चयनं वर्जयेत् ।
तत्-काले नात्यन्तं शोधयेत् ।
कालातिक्रमे सम्यक् विशोधयेत् ।

निर्दोष-दिनाभावे भद्रे भूमिं,
त्रि-पाद-नक्षत्रे हिरण्यम्,
अङ्गारके ऽनड्वाहं, गुरौ वस्त्रं,
शुक्रे रजतं च दत्वा
क(अ)ल्प-दोषे गुणाधिके दिने
ब्राह्मणान् अनुज्ञाप्य
कर्म कुर्यात् ।

… सर्वेषु कर्मसु निर्दिष्टकालासम्भवे
स्वल्प-दोषे गुणाधिके काले
ब्राह्मणान् अनुज्ञाप्य कर्म कुर्यात् ।

वपनम्

+++(आब्दिक-केशधारणनियमा अन्यत्रोच्यन्ते। )+++

गर्भदीक्षदौ पितृ-मरणे

गर्भ-दीक्षा-मध्ये माता-पित्रोः मरणे
मातृ-पितृ-दीक्षा-मध्ये पत्न्याः प्रसवे च वापयेत् ।
तच्-छेषं केशान् धारयेच् च ।
स-पिण्डी-करणात् पूर्वं न वापयेद् इत्य् एके ।

त्रि-पक्षादिषु कालेषु स-पिण्डी-करणे
गर्भ-दीक्षा-भावे तत्-पूर्वं शुभदिने वापयेत् ।

[[32]]

माता-पित्रोर् मरणाब्दे
पत्न्यां गर्भिण्यां चाहिताग्नेः न केश-धारणम् इत्य् एके ।

विवाह-दीक्षा-मध्ये माता-पित्रोर् मरणे वपनं कुर्यात्,
न तद्-अन्य-मरणे ।

ज्ञाति-मरणम्

… ज्येष्ठानां ज्ञातीनां तत्-पत्नीनां च मरणे
कनिष्ठैः वपनं कार्यम् ।
अ-सन्निधाने नेत्येके !+++(5)+++

दशाहातिक्रमे पितृ-मास-चतुष्टये न कार्यम् इत्य् अन्ये ।

ज्येष्ठानां
भ्रातृ-पितृव्य-मातुल-श्वशुराचार्य–
मातृ-ष्वसृ–पितृ-ष्वसृ–भगिनी–सपत्नी-मातॄणां
मातामहस्य च ज्येष्ठानां तत्पत्नीनां च मरणे
अन्तर्वान्+++(=गर्भिणीपतिर्)+++ न तत्-प्रतियोगी वापयेत् ।

अन्तर्वान् अपि
संस्कर्ता चेद् वापयेत् ।

पत्नी-मरणात् परं
तत्-पित्रोः मरणे न वपनम् ।

[[33]]

तस्याः पुत्रः पुत्री वा अस्ति चेद् वापयेत् ।

साधारण-नियमाः

अ-शुभ-नक्षत्रे क्षौरे कृते
पुनः शुभ-नक्षत्रे क्षौरं कारयेत् ।

शिरसि कृकलासे+++(=गोधके)+++ पतिते
दग्धेषु वा केशेषु
पञ्च-गव्येन केशान् प्रक्षाल्य वापयेत् ।

पितापुत्रौ भ्रातरौ च
एकस्मिन् दिने क्षौरं श्राद्ध-भोजनं च न कुर्याताम् ।

यस्मिन् मासे पित्रादीनाम् आब्दिकं मासिकं वा करोति,
तस्मिन् मासे पक्षे वा क्षौरं परान्नं च वर्जयेत् ।

गर्भवान्

गर्भवान् मास-त्रयाद् ऊर्ध्वं
क्षौरं शवानुगमनं शव-निर्हरणं समुद्र-स्नानं श्राद्ध-भोजनं
प्रतिग्रहं दूर-यात्रां गृहारम्भ-प्रवेशौ देवता-प्रतिष्ठां मैथुनं च वर्जयेत् ।
क्षौरे कृते ब्रह्म-हत्या-समो दोष इति विज्ञायते ।

इति प्रयोगदर्पणे सप्तमः खण्डः

…

ज्येष्ठ-पत्न्यां गर्भिण्यां
कनिष्ठ-पत्न्याः प्रसवे न वपनम् ।
कनिष्ठ-पत्न्यां गर्भिण्यां
ज्येष्ठ-पत्न्याः प्रसवे वपनं कार्यम् ।+++(4)+++

प्रवासात् प्रत्यागतिः

दशाह-मध्ये विदेश-स्थ-पुत्र-कृत्यम्

… विदेश-स्थः पुत्रः
पित्रोर् मरणं श्रुत्वा
दशाह-मध्ये सञ्चयनात् पूर्वम् आगतः
संस्कारादौ अन्येन कृते
अस्थि-संस्कारं, तद्-अभावे प्रतिकृति-संस्कारं वा कृत्वा,

शिरो-मात्र-वपनं कारयित्वा
+++(पुनर्?)+++नग्न-च्छादन–सञ्चयन-
+अतीत-दिन–वास-उदक–तिलोदक–पिण्डैकोत्तर-वृद्धि–नव-श्राद्धानि
तदानीम् एव कृत्वा,
तत्-तद्-दिनेषु तत्-तद्-दिन-कृत्यं कुर्यात्।

सञ्चयनात् परम् आगतश् चेत्
दाह-सञ्चयन-वर्जं पूर्वोक्तवत् सर्वं कुर्यात् ।

कनिष्ठ-पुत्रेण सपत्नी-पुत्रेण वा दाहादिके कृते
सञ्चयनात् पूर्वं परं वा आगतो ज्येष्ठ-पुत्रः
अतीत-दीन-वास-उदक-तिलोदकानि कृत्वा
तात्कालिकानि तत्-तत्-काले कुर्यात् ।

… अ-पुत्रस्य कृत-संस्कारस्य
दशाह-मध्ये सञ्चयनात् पूर्वं परं वा आगतो मुख्यकर्ता
अतीत-दिन-वास-उदक-तिलोदक-पिण्डान् दत्वा
तात्कालिकोदकादीनि तत्-तत्-काले कुर्यात् ।

दशम-दिन-रात्राद्य्-आगत-पुत्र-कृत्यम्

(तत्-पुत्र-व्यतिरिक्त-मुख्य-कर्तर्य् आगते पुनर् दाहः।)

कनिष्ठ-पुत्रेण दशाह-कृत्ये कृते
दशम-दिन-रात्रौ एकादशाहे ऽपराह्णात् पूर्वम् आगतो ज्येष्ठ-पुत्रः
सर्वाङ्ग-वपनं कृत्वा
वृषोत्सर्जनम् एकोद्दिष्टं च कृत्वा
तद्-दिन-प्रभृति-दशाहम् उदक-मात्रं दद्यात् ।

कनिष्ठेन अकृते प्रेत-कृत्ये
पूर्वोक्त-काल आगतो ज्येष्ठपुत्रः
तद्-दिनम् आरभ्य दशम-दिन-पर्यन्तं दशाह-कृत्यं कृत्वा,
एकादशाह एकोद्दिष्टं कुर्यात् ।

[[35]]

अन्येन सपिण्डादिना दशाहान्त-कृत्ये कृते
पूर्वोक्त-काल आगतः पुत्रः
पुनः दहन-वपनाद्य्-एकोद्दिष्टान्तानि
एकादशाहे कुर्यात् ।

… अन्येन दशाहकृत्ये कृते
पूर्वोक्तकाल आगतो मुख्य-कर्ता
वृषोत्सर्गम् एकोद्दिष्टं च कृत्वा
अत्याशौच-विधिना यावत् स्वाशौचम् उदकं दद्यात् ।

अकृते दशाह-कृत्ये
दाहं विना सर्वं तदैव कृत्वा
वृषोत्सर्जनम् एकोद्दिष्टं च कृत्वा
यावत् स्वाशौचम् उदकं दद्यात् ।

एकोद्दिष्टान्ते पुत्रेण अन्येन वा कृते
विदेशस्थः पुत्रः पितृमरणं श्रुत्वा
वपनं कारयित्वा
दशाहम् उदकं दद्यात् ।

सर्वत्र माता-पित्रोः भर्तुश् च मरण-श्रवणे(णं)
पुत्राणां पत्न्याश् च
सञ्चयनात् पूर्वं चेत्
मृताहादि-दशाह-शेष-होम(?)-सञ्चयनात् परं चेत्
श्रवण-दिनादि-दशाहम् आशौचम् ।

पुत्राणाम् अन्येषां च यावत् स्वाशौचम् उदक-दानम् ।+++(5)+++

आशौचे सत्य् अपि
मृताहाद्ये दशाह एव एकोद्दिष्ट-श्राद्धं,
दशाहात् परं श्रवणे +++(तु)+++
श्रवण-दिनाद्य्-एका-दशाह एव।

सापिण्ड्यन् तु सावकाशत्वात् त्रिपक्षादिषु कालेषु कार्यम् ।

दशाह-मध्ये आगतेन
मुख्य-कर्त्रा क्रियमाणेऽपि प्रेत-कृत्ये,
पूर्व-+आरब्ध-प्रेत-कृत्येन संस्कर्त्रापि
यावत् स्वाशौचम् उदक-मात्रं देयम् ।
दौहित्र-समानोदकाभ्याम् आ-दशाहं देयम् ।

आशौचान्ते शुद्ध्य्-अर्थं
ब्राह्मणानां भोजनं च कार्यम् ।+++(4)+++

[[36]]

अपुत्रस्य विषये

अपुत्रस्य सपिण्डस्य अकृत-संस्कारस्य
दशाहात् परं मरण-श्रवणे
पुनर्-दहनं कृत्वा,
यावद् आशौचम् उदकं पिण्डं च दत्वा
आशौचान्त एव एकोद्दिष्टं
परेद्युः सापिण्ड्यं च कुर्यात् ।

कृत-प्रेत-कृत्यस्य तु
उदक-मात्रं दत्वा
आशौचान्ते एकोद्दिष्टं सापिण्ड्यं च कुर्यात् ।

कृतैकोद्दिष्टस्य उदक-दानं सापिण्ड्यं च कुर्यात् ।

वत्सरात्परं चेत्
एकस्मिन् दिने पुनर्-दहनोदक-पिण्डान् समाप्य,
द्वितोयेऽहनि एकोद्दिष्टं
तृतीये सापिण्ड्यं च कुर्यात् ।

दशाहाशौचिनः दौहित्राश् च
दश-रात्रेण त्रं[[??]] क्रियाः कुर्युः ।

त्रि-रात्राशौचिनः पक्षिण्य्-आशौचिनश्च
त्रि-रात्रेण प्रेतक्रियाः कुर्युः ।

त्रि-रात्र-प्रेत-कृत्ये तु

प्रति-दिनं दश वास-उदकानि
क्रमेण द्वादश त्रिंशत् त्रयस्त्रिंशत् तिलोदकानि
त्रीन् चतुरः त्रीन् पिण्डान्
द्वे द्वे एकम् एकं च नव श्राद्धानि

द्वितीयेऽह्नि सञ्चयनं
चतुर्थेऽहनि एकोद्दिष्टं
पञ्चमेऽह्नि सापिण्ड्यं च कुर्यात् ।

दशाहान्ते त्रि-रात्रात् कर्तव्ये+++(=??)+++
अष्टमेऽह्नि चतुर्-विंशति-वास-उदकानि
द्विपञ्चाशत् तिलोदकानि
अष्टौ पिण्डान्
नवमेऽह्नि पञ्च नवश्राद्धानि
अन्यत्सर्वं यथाकालं पूर्वोक्तवत् कुर्यात् ।

अहर्-आशौचिनो बन्धुजनाश् च
द्वितीयेऽह्नि सञ्चयनोदकदानादीनि (समाप्य)
तृतीयेऽह्नि एकोद्दिष्टं
चतुर्थेऽहनि सापिण्ड्यं च कुर्युः ।

अपुत्रस्य ज्येष्ठभ्रातुः देशान्तर-मरण-श्रवणे
षण्मासात् पूर्वं दश-रात्रेण
तत्-परं चेत् त्रि-रात्रेण क्रियाः कुर्यात् ।

[[37]]

सर्वत्र कालातिक्रमे प्रति-मासं कृच्छ्रं कृत्वा
ततः क्रियाः कुर्यात् ।

माता-पितृ-मातामहादिभ्यः (हेभ्यः) अन्येषां
वत्सरात् परं
सञ्चयनं शान्तिहोमं च न कुर्यात् ।

सूतकाशौचिनां नियमः

…
आशौचिनो द्विवार-भोजनं,
तल्पादि-शयनं,
मैथुनं, क्षार-लवण-तैलाभ्यङ्ग-ताम्बूलानि वर्जयेरन् ।
क्रोतम् अयाचितान्नं भुञ्जीरन् ।

आशौचिनः सूतकिनश् च
दान-प्रतिग्रह–देवालय-प्रवेश–प्रमा(या?)ण–
समित्-पुष्प-दर्भ-जलाहरण–देवताराधनाध्ययनानि वर्जयेरन् ।

पुत्र-जनने नाभि-कृन्तनात् पूर्वं
तस्मिन् दिने वा,
मरण-समये च (?) दानं दद्युः ।

उपरागे च यावन्-मोचनं स्नान-दान-जप-होमादिकं कुर्युः ।

मानसिकं सन्ध्यात्रयं
वाचिकम् अर्घ्य-दानम्
अमन्त्रकं प्राणायामं
दशवारं गायत्रीजपम्
उपस्थानं
प्रेतकर्म च
स्नात्वा आर्द्रवासस एव कुर्युः ।+++(5)+++