०२ उपवीतविधिः

अथोपवीतविधिः

निर्माणम्

स्वाध्याय-दिवसे
शुचि कार्पास-निर्मितं सूत्रं
प्रणवेनाभिमन्त्र्य

‘आपो वा इद ँ सर्वम्’ इति +अद्भिर् अभिषिच्य

त्रि-गुणी-करणम्

सप्त-प्रणव-पूर्वकं व्याहृति-त्रयेण अभिमन्त्र्य

[[19]]

चतुर्-अङ्गुल-मानेन षण्-णवति-संख्यया सूत्रम् अच्छिन्नं त्रि-गुणी-कृत्य

प्रणव-व्याहृतिभिः प्रोक्ष्य
कूर्चोपरि निधाय

‘आपोहिष्ठा मयोभुव’ इति तिसृभिः

‘हिरण्यवर्णाः शुचयः पावकाः’ इति च तिसृभिः

‘पवमानस् सुवर्जनः’ इत्यनुवाकेन च दर्भैः प्रोक्ष्य

त्रि-गुणी-करणम्

प्रत्यङ्-मुखो, गृहीत-मध्यः,
गृहीताग्रौ प्राङ्मुखौ,
दक्षिण-हस्तोर्ध्वं पाणिभ्यां प्रणव-व्याहृतिभिः अनुवर्त्य
सावित्र्या त्रि-गुणी-कृत्य

ग्रन्थिः

“प्राणानां ग्रन्थिर् असी"ति
ग्रन्थिं कृत्वा

वाम-हस्तोर्ध्वं पाणिभ्याम् अनुवर्त्य
दर्भैः घृष्ट्वा
दर्भास्तृते शुचौ देशे प्रसार्य
तदुपरि द्वौ दर्भौ प्रसार्य
त्रिः कर-ध्वनिं कृत्वा
भ्रमत्-सूत्रं नावेक्षेताम् +++(=??)+++।

ऋजू-करणम्

अनन्तरं तत्-सूत्रम् आदाय
अश्वत्थादि-याज्ञिय-वृक्षे
“पितृभ्यो नम” इति बद्ध्वा

सूत्र-कुटिलं प्रणव-व्याहृतिभिः ऋजू कृत्य
त्रि-वलयं कृत्वा

ग्रन्थिः

अग्राभ्यां मध्यम् आवेष्ट्य
पुनः सूत्र-त्रयं परिवेष्ट्य
“प्राणानां ग्रन्थिर् असी"ति ब्रह्मग्रन्थिं कृत्वा

प्रतिष्ठा

शुचौ देशे गोमयोपलिप्ते व्रीहीन् निधाय
तद्-उपरि जल-पूर्णं सकूर्चं स-याज्ञिय-शाखं कुम्भं निधाय
तस्मिन् प्रणव-व्याहृतिभिः यज्ञोपवीतं निधाय
गन्धादिभिर् अभ्यर्च्य

“यज्ञोपवीत-प्रतिष्ठां करिष्य” इति सङ्कल्प्य
यज्ञोपवीतं स्पृशन्
प्रणव-व्याहृतिभिः व्यस्ताभिः
समस्ताभिः व्याहृतिभिश् च प्रतिमन्त्रैश् च प्रतिष्ठाप्य

‘भूर् अग्निं च’ इत्य् अनुवाकेनाभिमन्त्र्य

तन्तु-देवता-पूजा

नव-तन्तु-देवताः
पृथिवीम् अपो ऽग्निं
वायुम् आकाशं प्राणम्
आत्मानम् अन्तरात्मानं परमात्मानं च
ग्रन्थि-त्रय-देवताः ब्रह्म-विष्णु-रुद्राः
यज्ञोपवीताधिष्ठान-देवतां परमात्मानं च
आवाह्य

आसनादिभिर् अभ्यर्च्य

सूर्य-दर्शनम्

‘आसत्येन’ ‘उद्वयं तमसः’ ‘चित्रं देवानां’ ‘तच्चक्षुः’
इति चतुर्भिः सूर्याय प्रदर्श्य

जपादि

पूर्ववत् निधाय
यज्ञोपवीतं स्पृशन्
अष्टोत्तरशतं गायत्रीं जपित्वा

धरणम्

‘त्र्यम्बकं यजामह’ इति सकृज् जपित्वा

उत्तानेन दक्षिणहस्तेन अवाचीनेन वामहस्तेन यज्ञोपवीतं गृहीत्वा
सर्षि-च्छन्दो-दैवतं ‘यज्ञोपवीतम्’ इति मन्त्रेण धारयेत् ।

प्रत्य्-उपवीतं मन्त्रोच्चारणाचमने कुर्यात् ।

त्याज्योपवीतानि

विच्छिन्नैकतन्तुम् अविच्छिन्नैकतन्तुं वा
त्रिभिः ब्राह्मणैः वा अनिर्मितम्
अनुवर्तने मनुष्य-मार्जारादिभिः अधो-गतं
पूय-शोणित-विण्-मूत्र-श्लेष्मोच्छिष्ट-दूषितम्
अशुचि-स्पृष्टं

विण्-मूत्रोत्सर्जने चण्डालैः ग्राम-चण्डालैश् च सम्भाषणे
निवीतं कृत्वा दक्षिणे कर्णे च अनिक्षिप्तं चोपवीतं परित्यजेत् ।+++(5)+++

[[20]]

प्रायश्चित्तानि

भुज-कूर्पर–मणि-बन्धेषु उपवीते गते
क्रमेण त्रीन् षट् द्वा-दश प्राणायामान् कुर्यात् ।
क्रोधात् मोहाद् वा यज्ञोपवीत-च्छेदने
नद्यां स्नात्वा
अष्टा-सहस्र-गायत्रीं जपेत् ।

उपवीत-नाशे
यावद् उपवीतं न लभ्यते
तावत् कार्पास-तन्तु-गोवाल-कुशेषु अन्यतमेन कृतं धारयेत् ।
एक-रात्रम् अपि
उपवीतेन विना शूद्रो भवति ।+++(4)+++