होमः

पौर्णमास्यां पौर्णमासी यस्यां क्रियते २८

परिस्तरणम् - +++(क्रमो ऽन्यत्रोक्तः।)+++ अग्निमिध्वा प्रागग्रैर्दर्भैरग्निं परिस्तृणाति १२

प्रागुदगग्रैर्वा।

दक्षिणाग्रैः पित्र्येषु।

दक्षिणाप्रागग्रैर्वा।

(पवित्रसृष्टिः -)

पवित्रयोस् संस्कारः, आयामतः +++(=दीर्घ्यतः [प्रादेशमात्रं])+++ परीमाणम्,
… इति दर्शपूर्णमासवत्तूष्णीम्।

अपरेणाग्निं पवित्रान्तर्हिते पात्रेऽप आनीयोदगग्राभ्यां पवित्राभ्यां त्रिर् उत्पूय,
समं प्राणैर् हृत्वोत्तरेणाग्निं दर्भेषु सादयित्वा, दर्भैः प्रच्छाद्य २०

सकृदेव मनुष्यसंयुक्तानि।

एकैकशः पितृसंयुक्तानि।

ब्रह्म-वरणम् - ब्राह्मणं दक्षिणतो दर्भेषु निषाद्य २१

आज्य-संस्कारः - आज्यं विलाप्य, अपरेणाग्निं पवित्रान्तर्हितायाम् आज्यस्थाल्याम् आज्यं निरुप्य, उदीचोऽङ्गारान्निरूह्य, तेष्वधिश्रित्य, ज्वलताऽवद्युत्य, द्वे दर्भाग्रे प्रत्यस्य +++(अनेन वज्रनिभाभ्यां रक्षोनाशः)+++, त्रिः पर्यग्नि कृत्वा +++(अनेन देवेभ्यः प्रतिजानति द्रव्यम्)+++, उदगुद्वास्याङ्गारान् प्रत्यूह्य, उदगग्राभ्यां पवित्राभ्यां पुनराहारं त्रिरुत्पूय +++(अनेन शोधनम्)+++, पवित्रे अनुप्रहृत्य २२

दर्वी-संस्कारः - येन जुहोति, तदग्नौ प्रतितप्य, दर्भैः संमृज्य, पुनः प्रतितप्य, प्रोक्ष्य, निधाय, दर्भान् अद्भिस्संस्पृश्याग्नौ प्रहरति १

शम्याः+++(=युगकीलाः)+++ परिध्यर्थे विवाह+उपनयन-समावर्तन-सीमन्त-चौल-गोदान-प्रायश्चित्तेषु २ +++(अथ परिधीन् परिदधाति। तत आघारसमिधौ।)+++

परिषेचनम् - अग्निं परिषिञ्चत्य् - अदितेऽनुमन्यस्वेति दक्षिणतः प्राचीनम्, अनुमते ऽमुमन्यस्वेति पश्चादुदीचीनं, सरस्वतेऽनुमन्यस्वेत्युत्तरतः प्राचीनं, देव सवितः प्रसुवेति समन्तम् ३

पैतृकेषु समन्तमेव तूष्णीम्।

इध्मः, आघारः - इध्ममाधाय +++(एकविंशतिदारुमिध्मम् [आप.१५.६])+++, आघाराव् +++(आघारनामकौ होमौ द्वौ)+++ आघारयति +++(= दीर्घधारया जुहोति)+++ दर्शपूर्णमासवत्तृष्णीम् ५ +++(उत्तरं परिधिसन्धिमन्ववहृत्य… दक्षिणाप्राञ्चं ऋजुं सन्ततं ज्योतिष्मत्याघारमाघारयन् सर्वाणीध्मकाष्ठानि संस्पर्शयक्ति [आप.श्रौ.२१२७]। दक्षिणं परिधिसन्धिमन्ववहृत्य प्राञ्चमुदञ्चम्ऽ[आप.श्रौ.२१४१] ऋजू प्राञ्चौ होतव्यौ तिर्यञ्चौ वा व्यतिषक्तावव्यातिषक्तौ वाऽ[आप.श्रौ.२१२८]। गार्ह्यपरिभाषामनुसृत्य प्रागपवर्गाभ्यामुदगपवर्गाभ्यां वा दीर्घधाराभ्यां जुहोति, न तु कोणदिगपवर्गाभ्याम् इति तु केचित्।)+++ +++(यत्तूष्णीम् तत्प्राजापत्यम् । (तै.ब्रा.२१४)+++ दर्शपूर्णमासवत्प्रथमस्य प्रजापतिः, द्वितीयस्येन्द्र इति केचित्। )

आज्यभागौ - अथाज्यभागौ जुहोत्य् अग्नये स्वाहेत्युत्तरार्धपूर्वार्धे, सोमाय स्वाहेति दक्षिणार्धपूर्वार्धे, समं पूर्वेण +++(=आघारहोमसममात्रा ऽऽज्य)+++ ६

यथोपदेशं प्रधानाहुतीर् हुत्वा,
+++(उपहोमाः -)+++
जयाभ्यातानान्,
राष्ट्रभृतः,
प्राजापत्यां,
व्याहृतीर् विहृताः,
सौविष्टकृतीम् इत्य् उपजुहोति -

+इति ७

अग्नेरुत्तरं परिषेचनम् - पूर्ववत्परिषेचनमन्वमंस्थाः प्रासावीरिति मन्त्रसन्नामः ॥ +++(अत्र श्रौतवत्प्रणीता विमुञ्चति तूष्णीम् - कृतकार्याणामासां प्रतिपत्त्यपेक्षत्वात्। ब्राह्मणश्च यथाशक्ति दानमानादिना सत्कृतो गच्छेत् ॥)+++