२११ परिसम् (परि+सम्)

आप्

{परिसमाप्}
आप् (आप्लृ व्याप्तौ)।
‘सर्वं कर्माखिलं पार्थ ज्ञाने परिसमाप्यते’ (गीता ४।३३)। परिसमाप्यते निःशेषं समाप्यते।

{परिसमूह्}
ऊह् (ऊह वितर्के)।
‘समिद्धमग्निं पाणिना परिसमूहेन्न समूहन्या’ (आप० ध० १।१।४।१८)। परिसमूहेत् संमृज्यात्।
‘अग्निमिद्ध्वा परि समूह्य समिध आदध्यात्’ (आप० ध० १।४।१६)। परिसमूह्य परिसमुह्य विप्रकीर्णमग्निमेकीकृत्य।
‘प्रवणं देशं समं वा परिसमुह्य’ (गो० गृ० १।१।९)। संमृज्य सर्वतः कुशैः पांस्वादिकमपसार्य। समूहनी संमार्जनी भवति।

{परिसंक्रीड्}
क्रीड् (क्रीड् विहारे)।
‘सामात्यः सम्परिक्रीडन् कामस्य वशमागतः’ (रा० ४।३०।१६)। सम्परिक्रीडन् प्रहसन्, नर्म सेवमानः। सामात्यपरिषत् क्रीडन् पानमेवोपसेवते इति पाठान्तरम्। इदं च ३०।७९ इत्यत्र दाक्षिणात्यकोशेषु द्रष्टव्यम्।

{परिसंख्या}
ख्या (चक्षिङः ख्याञ् आदेशः)।
‘ननु गर्दभरशनां परिसंख्यास्यति। न शक्नोति परिसंख्यातुम्। परिसंचक्षाणो हि स्वार्थं च जह्यात्, परार्थं च कल्पयेत प्राप्तं च बाधेत’ (मी० १।२।४।३१ शा० भा०)।
‘तत् सर्वं (वित्तं) परिसंख्याय ततो ब्राह्मणसात् करोत्’ (भा० द्रोण० ६३।३)। परिसंख्याय गणयित्वा परिकलय्य। ब्राह्मण सात्करोदित्यत्राडभाव आर्षः।
‘दैविकानां युगानां तु सहस्रं परिसंख्यया’ (मनु० १।७२)। परिसंख्या संख्या। परिरत्र विशेषकृन्न।
‘शरीरपरिसंख्यानं प्रवृत्तिष्वघदर्शनम्’ (याज्ञ० ३।१५८)। शरीरपरिसंख्यानम्, अस्थिरत्वाशुचित्वादिदोषानुसन्धानम्।

{परिसंचक्ष्}
चक्ष् (चक्षिङ् व्यक्तायां वाचि, छन्दसि दर्शनेपि)।
‘सर्वेषामिन्द्रियाणां प्रसङ्गे परिसञ्चष्टे चक्षुषी नासिके श्रोत्रे चेति’ (आप० ध० १।१६।७ इत्यत्रोज्ज्वलायाम्)।
‘तत्रैतान्याचार्याः परिसंचक्षते’ (गो० गृ० ३।५।२)। परिसंख्यानं निषिद्धादन्यत्र विधानमिति सत्यव्रतः सामश्रमी।

{परिसंपत्}
पत् (पत्लृ गतौ)।
‘मेधाभिकामा परिसंपतन्ती… बलाकपङ्क्तिः’ (रा० ४।२८।२३)। परिसंपतन्ती परितः संचरन्ती।