१२ शिव-पार्वती-संवाद, गरुडाचा-मोह, काकभुशुंडीकडून गरुडाला रामकथाकथन

गिरिजा सुनहु बिसद यह कथा।
मैं सब कही मोरि मति जथा॥
राम चरित सत कोटि अपारा।
श्रुति सारदा न बरनै पारा॥

शिव म्हणतात, ‘हे गिरिजा, ऐक. मी ही उज्ज्वल कथा आपल्या बुद्धीनुसार तशी पूर्णपणे सांगितली. श्रीरामांची चरित्रे अपार आहेत. श्रुती व शारदा यासुद्धा त्यांचे वर्णन करू शकत नाहीत.॥१॥

राम अनंत अनंत गुनानी।
जन्म कर्म अनंत नामानी॥
जल सीकर महि रज गनि जाहीं।
रघुपति चरित न बरनि सिराहीं॥

भगवान श्रीराम हे अनंत आहेत, त्यांचे गुण अनंत आहेत; त्यांचे जन्म, कर्मे आणि नामेही अनंत आहेत. पाण्याचे थेंब आणि पृथ्वीचे धूलिकण फार तर मोजता येतील, परंतु श्रीरघुनाथांची चरित्रे वर्णन करूनही संपत नाहीत.॥२॥

बिमल कथा हरि पद दायनी।
भगति होइ सुनि अनपायनी॥
उमा कहिउँ सब कथा सुहाई।
जो भुसुंडि खगपतिहि सुनाई॥

ही पवित्र कथा भगवंतांचे परमपद प्राप्त करून देणारी आहे. ही श्रवण केल्याने अविचल भक्ती प्राप्त होते. हे उमा, काकभुशुंडीनी जी कथा गरुडाला सांगितली होती, ती सर्व सुंदर कथा मी तुला सांगितली.॥३॥

कछुक राम गुन कहेउँ बखानी।
अब का कहौं सो कहहु भवानी॥
सुनि सुभ कथा उमा हरषानी।
बोली अति बिनीत मृदु बानी॥

मी श्रीरामांचे काही थोडेसेच गुण वर्णन करून सांगितले आहेत. हे भवानी, मग आता सांग की, मी आणखी काय सांगू?’ श्रीरामांची मंगलमय कथा ऐकून पार्वतीला आनंद झाला आणि अत्यंत विनम्र व कोमल वाणीने ती म्हणाली.॥४॥

धन्य धन्य मैं धन्य पुरारी।
सुनेउँ राम गुन भव भय हारी॥

‘हे त्रिपुरारी, मी धन्य झाले, धन्य झाले. कारण मी जन्म-मृत्यूचे भय हरण करणाऱ्या श्रीरामांचे चरित्र ऐकले.॥५॥

तुम्हरी कृपाँ कृपायतन अब कृतकृत्य न मोह।
जानेउँ राम प्रताप प्रभु चिदानंद संदोह॥ ५२(क)॥

हे कृपाधाम, आता तुमच्या कृपेमुळे मी कृतकृत्य झाले. आता मला कोणताही मोह उरला नाही. हे प्रभू, सच्चिदानंद प्रभू श्रीरामांचा प्रताप आता मला समजला.॥ ५२(क)॥

नाथ तवानन ससि स्रवत कथा सुधा रघुबीर।
श्रवन पुटन्हि मन पान करि नहिं अघात मतिधीर॥ ५२(ख)॥

हे नाथ, तुमचा मुखरूपी चंद्रमा श्रीरघुवीरांच्या कथारूपी अमृताचा वर्षाव करतो. हे स्थिरमती, माझे मन दोन्ही कानांनी ते पिऊनही तृप्त होत नाही.॥ ५२(ख)॥

राम चरितजे सुनत अघाहीं।
रस बिसेष जाना तिन्ह नाहीं॥
जीवनमुक्त महामुनि जेऊ।
हरि गुन सुनहिं निरंतर तेऊ॥

श्रीरामचरित्र ऐकून ऐकून जे लोक तृप्त होऊन ऐकणे बंद करतात, त्यांनी त्याचा विशेष रस जाणलाच नाही. जे जीवन्मुक्त महामुनी आहेत, ते सुद्धा निरंतर भगवंतांचे गुण ऐकत असतात.॥१॥

भव सागर चह पार जो पावा।
राम कथा ता कहँ दृढ़ नावा॥
बिषइन्ह कहँ पुनि हरि गुन ग्रामा।
श्रवन सुखद अरु मन अभिरामा॥

ज्यांना संसार-सागर तरून जाण्याची इच्छा आहे, त्यांना तर श्रीरामकथा ही मजबूत नौकेसारखी आहे. श्रीहरीचे गुणसमूह हे तर विषयी लोकांच्याही कानांना सुख देणारे आहेत आणि मनाला आनंद देणारे आहेत.॥ २॥

श्रवनवंत अस को जग माहीं।
जाहि न रघुपति चरित सोहाहीं॥
ते जड़ जीव निजात्मक घाती।
जिन्हहि न रघुपति कथा सोहाती॥

ज्याच्या कानांना श्रीरघुनाथांचे चरित्र आवडत नाही, असा जगात कोण आहे? ज्यांना श्रीरघुनाथांची कथा आवडत नाही, ते मूर्ख जीव आपल्या आत्म्याची हत्या करणारे आहेत.॥३॥

हरिचरित्र मानस तुम्ह गावा।
सुनि मैं नाथ अमिति सुख पावा॥
तुम्ह जो कही यह कथा सुहाई।
कागभसुंडि गरुड़ प्रति गाई॥

हे नाथ, तुम्ही श्रीरामचरित्रमानसाचे जे गायन केले, ते ऐकून मला अपार समाधान झाले. तुम्ही मला म्हणालात की, ही सुंदर कथा काकभुशुंडींनी गरुडाला सांगितली होती.॥४॥

बिरति ग्यान बिग्यान दृढ़ राम चरन अति नेह।
बायस तन रघुपति भगति मोहि परम संदेह॥५३॥

कावळ्याचे शरीर लाभूनही काकभुशुंडी वैराग्य, ज्ञान व विज्ञान यांमध्ये दृढ आहेत. त्यांचे श्रीरामांच्या चरणी अत्यंत प्रेम आहे आणि त्यांनी श्रीरामांची भक्तीही मिळविली आहे, या गोष्टीबद्दल माझ्या मनात मोठा संशय आहे.॥५३॥

नर सहस्र महँ सुनहु पुरारी।
कोउ एक होइ धर्म ब्रतधारी॥
धर्मसील कोटिक महँ कोई।
बिषय बिमुख बिराग रत होई॥

हे त्रिपुरारी, हजारो मनुष्यांमध्ये कुणी एखादाच धर्माचे व्रत धारण करणारा असतो आणि कोटॺावधी धर्मात्म्यांमध्ये कुणी एखादाच विषय-विन्मुख आणि वैराग्य परायण असतो.॥१॥

कोटि बिरक्त मध्य श्रुति कहई।
सम्यक ग्यान सकृत कोउ लहई॥
ग्यानवंत कोटिक महँ कोऊ।
जीवनमुक्त सकृत जग सोऊ॥

श्रुती म्हणते की, कोटॺवधी विरक्त लोकांपैकी एखाद्यालाच यथार्थ ज्ञान प्राप्त होते. आणि कोटॺवधी ज्ञान्यांमध्ये कुणी एखादाच जीवन्मुक्त असतो. जगामध्ये असा जीवन्मुक्त कोणी विरळाच असेल.॥२॥

तिन्ह सहस्र महुँ सब सुख खानी।
दुर्लभ ब्रह्म लीन बिग्यानी॥
धर्मसील बिरक्त अरु ग्यानी।
जीवनमुक्त ब्रह्मपर प्रानी॥

हजारो जीवन्मुक्तांमध्ये सर्व सुखांची खाण, ब्रह्मामध्ये लीन असलेला असा विज्ञानवान पुरुष आणखीच दुर्लभ आहे. धर्मात्मा, वैराग्यवान, ज्ञानी, जीवन्मुक्त आणि ब्रह्मलीन॥३॥

सब ते सो दुर्लभ सुरराया।
राम भगति रत गत मद माया॥
सो हरिभगति काग किमि पाई।
बिस्वनाथ मोहि कहहु बुझाई॥

या सर्वांमध्ये हे देवाधिदेव महादेव, मद व मायेने रहित आणि श्रीरामांचा भक्त असणारा प्राणी अत्यंत दुर्लभ आहे. तर मग हे विश्वनाथ, कावळ्याला अशी दुर्लभ हरिभक्ती कशी काय लाभली? मला नीट समजावून सांगा.॥४॥

राम परायन ग्यान रत गुनागार मति धीर।
नाथ कहहु केहि कारन पायउ काक सरीर॥ ५४॥

हे नाथ, मग हेही सांगा की, असे श्रीरामपरायण, ज्ञानरत, गुणधाम आणि धीरबुद्धीचे भुशुंडी यांना कावळ्याचे शरीर कशामुळे प्राप्त झाले?॥५४॥

यह प्रभु चरित पवित्र सुहावा।
कहहु कृपाल काग कहँ पावा॥
तुम्ह केहि भाँति सुना मदनारी।
कहहु मोहि अति कौतुक भारी॥

हे कृपाळू, तसेच हे सांगा की, त्या कावळ्याला हे पवित्र व सुंदरचरित्र कुठे मिळाले? आणि हे मदनारी! हेही सांगा की, आपण हे त्यांच्याकडून कसे ऐकले? याबाबतीत मला अतिशय कुतूहल वाटत आहे.॥१॥

गरुड़ महाग्यानी गुन रासी।
हरि सेवक अति निकट निवासी॥
तेहिं केहि हेतु काग सन जाई।
सुनी कथा मुनि निकर बिहाई॥

गरुड हा महान ज्ञानी, सद्गुणांची खाण व श्रीहरींचा सेवक आणि त्यांच्या अगदी जवळ राहणारा आहे. त्याने मुनींना सोडून कावळ्यापाशी जाऊन हरिकथा कशासाठी ऐकली?॥२॥

कहहु कवन बिधि भा संबादा।
दोउ हरिभगत काग उरगादा॥
गौरि गिरा सुनि सरल सुहाई।
बोले सिव सादर सुख पाई॥

तसेच हेही सांगा की, काकभुशुंडी आणि गरुड या दोन्ही हरि-भक्तांचे संभाषण कसे झाले?’ पार्वतीचे हे सरळ व सुंदर बोलणे ऐकून शिवांना समाधान वाटले आणि आदराने ते म्हणाले.॥३॥

धन्य सती पावन मति तोरी।
रघुपति चरन प्रीति नहिं थोरी॥
सुनहु परम पुनीत इतिहासा।
जो सुनि सकल लोक भ्रम नासा॥

‘हे सती, तू धन्य आहेस. तुझी बुद्धी अत्यंत पवित्र आहे. श्रीरघुनाथांच्या चरणी तुझे खूप प्रेम आहे. आता तो पवित्र इतिहास ऐक. तो ऐकल्याने सर्व लोकांचा भ्रम नष्ट होतो.॥४॥

उपजइ राम चरन बिस्वासा।
भव निधि तर नर बिनहिं प्रयासा॥

तसेच श्रीरामांच्या चरणी विश्वास उत्पन होतो आणि मनुष्य विनासायास हा संसाररूपी समुद्र तरून जातो.॥५॥

ऐसिअ प्रस्न बिहंगपति कीन्हि काग सन जाइ।
सो सब सादर कहिहउँ सुनहु उमा मन लाइ॥५५॥

गरुडानेही जाऊन काकभुशुंडींना जवळ जवळ असेच प्रश्न विचारले होते. हे उमा, मी ते सर्व आदराने तुला सांगतो. तू लक्ष देऊन ऐक.॥५५॥

मैं जिमि कथा सुनी भव मोचनि।
सो प्रसंग सुनु सुमुखि सुलोचनि॥
प्रथम दच्छ गृह तव अवतारा।
सती नाम तब रहा तुम्हारा॥

मी ज्याप्रकारे ही जन्म-मृत्यूच्या चक्रातून मुक्त करणारी कथा ऐकली, हे सुमुखी, हे सुलोचने, तो प्रसंग ऐक. प्रथम तुझा अवतार दक्षाच्या घरी झाला होता. तेव्हा तुझे नाव सती होते.॥१॥

दच्छ जग्य तव भा अपमाना।
तुम्ह अति क्रोध तजे तब प्राना॥
मम अनुचरन्ह कीन्ह मख भंगा।
जानहु तुम्ह सो सकल प्रसंगा॥

दक्षाच्या यज्ञामध्ये तुझा अपमान झाला, तेव्हा तू अत्यंत रागाने प्राण सोडले होतेस आणि मग माझ्या सेवकांनी यज्ञाचा विध्वंस केला होता. तो सर्व प्रसंग तुला ठाऊक आहे.॥२॥

तब अति सोच भयउ मन मोरें।
दुखी भयउँ बियोग प्रिय तोरें॥
सुंदर बन गिरि सरित तड़ागा।
कौतुक देखत फिरउँ बेरागा॥

तेव्हा माझ्या मनाला फार खिन्नता आली आणि हे प्रिये, मी तुझ्या दुःखामुळे दुःखी झालो. मी विरक्तपणे सुंदर वन, पर्वत, नदी आणि तलावांचे दृश्य कौतुकाने पहात फिरत होतो.॥३॥

गिरि सुमेर उत्तर दिसि दूरी।
नील सैल एक सुंदर भूरी॥
तासु कनकमय सिखर सुहाए।
चारि चारु मोरे मन भाए॥

सुमेरू पर्वताच्या उत्तर दिशेला, खूप दूर एक फारच सुंदर नील पर्वत आहे. त्याला सुंदर सुवर्णमय शिखरे आहेत. त्यांपैकी चार शिखरे माझ्या मनाला फार आवडली.॥४॥

तिन्ह पर एकएक बिटप बिसाला।
बट पीपर पाकरी रसाला॥
सैलोपरि सरि सुंदर सोहा।
मनि सोपान देखि मन मोहा॥

त्या शिखरांपैकी एकेकावर वड, पिंपळ, पिंपरी आणि आंब्याचा एकेक विशाल वृक्ष आहे. पर्वतावर एक सुंदर तलाव शोभत आहे. त्याच्या रत्नजडित पायऱ्या पाहून मन मोहून जाते.॥५॥

सीतल अमल मधुर जल जलज बिपुल बहुरंग।
कूजत कल रव हंस गन गुंजत मंजुल भृंग॥५६॥

त्याचे पाणी शीतळ, निर्मळ व गोड आहे. त्यात रंगीबेरंगी पुष्कळ कमळे उमललेली असतात. हंसपक्षी मधुर स्वराने बोलत असतात आणि भ्रमर सुंदर गुंजारव करीत असतात.॥५६॥

तेहिं गिरि रुचिर बसइ खग सोई।
तासु नास कल्पांत न होई॥
माया कृत गुनदोष अनेका।
मोह मनोज आदि अबिबेका॥

त्या सुंदर पर्वतावर तो काकभुशुंडी पक्षी रहातो. त्याचा नाश कल्पांतामध्येही होत नाही. मायारचित अनेक गुण-दोष, मोह, काम इत्यादी अविवेक,॥१॥

रहे ब्यापि समस्त जग माहीं।
तेहि गिरि निकट कबहुँ नहिं जाहीं॥
तहँ बसि हरिहि भजइ जिमि कागा।
सो सुनु उमा सहित अनुरागा॥

जे जगात पसरलेले असतात, ते त्या पर्वताजवळ फिरकत सुद्धानाहीत. तेथे राहून ते कावळा हरीला भजतो. हे उमे, ती कथा प्रेमाने ऐक.॥२॥

पीपर तरु तर ध्यान सो धरई।
जाप जग्य पाकरि तर करई॥
आँब छाँह कर मानस पूजा।
तजि हरि भजनु काजु नहिं दूजा॥

तो पिंपळाच्या वृक्षाखाली ध्यान करतो. पिंपरीच्या वृक्षाखाली जप-यज्ञ करतो व आम्रवृक्षाखाली मानसिक पूजा करतो. श्रीहरींच्या भजनाशिवाय त्याला दुसरे काम नाही.॥३॥

बर तर कह हरि कथा प्रसंगा।
आवहिं सुनहिं अनेक बिहंगा॥
राम चरित बिचित्र बिधि नाना।
प्रेम सहित कर सादर गाना॥

वटवृक्षाखाली तो श्रीहरींच्या कथेंचे प्रसंग सांगतो. तेथे अनेक पक्षी येतात व कथा ऐकतात. तो विलक्षण रामचरित्र अनेक प्रकारे प्रेमाने व आदराने गातो.॥४॥

सुनहिं सकल मति बिमल मराला।
बसहिं निरंतर जे तेहिं ताला॥
जब मैं जाइ सो कौतुक देखा।
उर उपजा आनंद बिसेषा॥

त्या तलावावर नित्य रहाणारे निर्मल बुद्धीचे हंस ती कथा ऐकतात. जेव्हा मी तेथे जाऊन ते दृश्य पाहिले, तेव्हा मला खूप आनंद झाला.॥५॥

तब कछु काल मराल तनु धरि तहँ कीन्ह निवास।
सादर सुनि रघुपति गुन पुनि आयउँ कैलास॥५७॥

मग मी हंसाचे रूप घेऊन तेथे काही काळ निवास केला आणि श्रीरघुनाथांचे गुण आदराने ऐकून मग कैलासाला परत आलो.॥५७॥

गिरिजा कहेउँ सो सब इतिहासा।
मैं जेहि समय गयउँ खग पासा॥
अब सो कथा सुनहु जेहि हेतू।
गयउ काग पहिं खग कुल केतू॥

हे गिरिजे, ज्यावेळी मी काकभुशुंडीच्या जवळ गेलो होतो, तो सर्व इतिहास मी तुला सांगितला. आता ज्यामुळे पक्षिकुलामध्ये श्रेष्ठ असलेला गरुड त्या कावळ्याकडे गेला, ती कथा ऐक.॥१॥

जब रघुनाथ कीन्हि रन क्रीड़ा।
समुझत चरित होति मोहि ब्रीड़ा॥
इंद्रजीत कर आपु बँधायो।
तब नारद मुनि गरुड़ पठायो॥

श्रीरघुनाथांनी मेघनादाच्या हातून स्वतःला बांधून घेऊन जी रणलीला केली, ती कथा आठवल्यावर मला लाज वाटते. त्यावेळी नारदमुनींनी गरुडाला तेथे पाठविले.॥२॥

बंधन काटि गयो उरगादा।
उपजा हृदयँ प्रचंड बिषादा॥
प्रभु बंधन समुझत बहु भाँती।
करत बिचार उरग आराती॥

सर्पांचा भक्षक गरुड बंधने तोडून टाकून परत गेला, तेव्हा त्याला फार वाईट वाटले. प्रभूंचे बंधन आठवल्यावर सर्पांचा शत्रू असलेला गरुड अनेक तऱ्हेचे विचार करू लागला.॥३॥

ब्यापक ब्रह्म बिरज बागीसा।
माया मोह पार परमीसा॥
सो अवतार सुनेउँ जग माहीं।
देखेउँ सो प्रभाव कछु नाहीं॥

जे व्यापक, विकाररहित, वाणीचे पती, आणि मोह-मायेच्या पलीकडील परमेश्वर आहेत, त्यांचाच जगात अवतार झाला आहे, असे मी ऐकले होते. परंतु त्या अवताराचा कोणताही प्रभाव मला दिसला नाही.॥४॥

भव बंधन ते छूटहिं नर जपि जा कर नाम।
खर्ब निसाचर बाँधेउ नागपास सोइ राम॥५८॥

ज्यांचे नाव जपल्यामुळे मनुष्य संसाराच्या बंधनातून मुक्त होतो, त्याच रामांना एका तुच्छ राक्षसाने नाग-पाशात बांधले होते.॥५८॥

नाना भाँति मनहि समुझावा।
प्रगट न ग्यान हृदयँ भ्रम छावा॥
खेद खिन्न मन तर्क बढ़ाई।
भयउ मोहबस तुम्हरिहिं नाई॥

गरुडाने अनेक प्रकारे आपल्या मनाला समजावण्याचा प्रयत्न केला. परंतु त्याला ज्ञान झाले नाही. मनात आणखीच संशय वाढला. त्या संशयजनित दुःखाने दुःखी होऊन, मनात कुतर्क वाढल्यामुळे तो तुझ्याप्रमाणेच मोहवश झाला.॥१॥

ब्याकुल गयउ देवरिषि पाहीं।
कहेसि जो संसय निज मन माहीं॥
सुनि नारदहि लागि अति दाया।
सुनु खग प्रबल राम कै माया॥

व्याकूळ होऊन तो देवर्षी नारदांकडे गेला आणि त्याने मनातील संशय त्यांना सांगितला. तो ऐकून नारदांना दया आली. ते म्हणाले, ‘हे गरुडा, श्रीरामांची माया मोठी प्रबळ आहे.॥२॥

जो ग्यानिन्ह कर चित अपहरई।
बरिआईं बिमोह मन करई॥
जेहिं बहु बार नचावा मोही।
सोइ ब्यापी बिहंगपति तोही॥

ती ज्ञानी पुरुषांचे चित्त पूर्णपणे हरण करते. त्यांच्या मनातही जबरदस्तीने मोठा मोह उत्पन्न करते. तसेच तिने मलासुद्धा खूप वेळा नाचविले आहे. हे पक्षिराज, त्याच मायेने तुलाही व्यापले आहे.॥३॥

महामोह उपजा उर तोरें।
मिटिहि न बेगि कहें खग मोरें॥
चतुरानन पहिं जाहु खगेसा।
सोइ करेहु जेहि होइ निदेसा॥

हे गरुडा, तुझ्या मनात मोठा मोह उत्पन्न झाला आहे. मी समजावून सांगितले, तरी तो लगेच नाहीसा होणार नाही. म्हणून हे पक्षिराज, तू ब्रह्मदेवांजवळ जा. तेथे ज्या कामासाठी तुला आदेश मिळेल तेच कर?॥४॥

अस कहि चले देवरिषि करत राम गुन गान।
हरि माया बल बरनत पुनि पुनि परम सुजान॥५९॥

असे म्हणून परम सुज्ञ देवर्षी नारद श्रीरामांचे गुणगान करीत आणि वारंवार श्रीहरीच्या मायेचे सामर्थ्य वर्णन करीत निघून गेले.॥५९॥

तब खगपति बिरंचि पहिं गयऊ।
निज संदेह सुनावत भयऊ॥
सुनि बिरंचि रामहि सिरु नावा।
समुझि प्रताप प्रेम अति छावा॥

तेव्हा पक्षिराज गरुड ब्रह्मदेवां जवळ गेला आणि त्याने आपला संशय त्यांना सांगितला. तो ऐकून ब्रह्मदेवांनी श्रीरामांना मनोमन प्रणाम केला आणि त्यांचा प्रताप जाणून त्यांचे मन अत्यंत प्रेमाने भरून गेले.॥१॥

मन महुँ करइ बिचार बिधाता।
माया बस कबि कोबिद ग्याता॥
हरि माया कर अमिति प्रभावा।
बिपुल बार जेहिं मोहि नचावा॥

ब्रह्मदेव मनात विचार करू लागले की, कवी, विद्वान आणि ज्ञानी हे सर्वच मायेच्या अधीन आहेत. भगवंतांच्या मायेचा प्रभाव अनंत आहे. त्याने मलासुद्धा अनेक वेळा नाचविले आहे.॥२॥

अग जगमय जग मम उपराजा।
नहिं आचरज मोह खगराजा॥
तब बोले बिधि गिरा सुहाई।
जान महेस राम प्रभुताई॥

या संपूर्ण जगाची रचना मीच केली आहे. जर मीच मायेला वश होऊन नाचू लागतो, तर मग पक्षिराज गरुडाला मोह होणे, ही काही आश्चर्याची गोष्ट नाही. तेव्हा ब्रह्मदेव सुंदर शब्दांत म्हणाले, ‘श्रीरामांचा महिमा महादेवांना माहीत आहे.॥३॥

बैनतेय संकर पहिं जाहू।
तात अनत पूछहु जनि काहू॥
तहँ होइहि तव संसय हानी।
चलेउ बिहंग सुनत बिधि बानी॥

हे गरुडा, तू शंकरांकडे जा. बाबा रे! दुसऱ्या कुठे कुणाला विचारू नकोस. तुझ्या संशयाचा नाश तेथेच होईल.’ ब्रह्मदेवांचे बोलणे ऐकताच गरुड निघाला.॥४॥

परमातुर बिहंगपति आयउ तब मो पास।
जात रहेउँ कुबेर गृह रहिहु उमा कैलास॥६०॥

मोठॺा आतुरतेने तो पक्षिराज गरुड माझ्याकडे आला. हे उमा, त्यावेळी मी कुबेराकडे जात होतो आणि तू कैलासावर होतीस.॥६०॥

तेहिं मम पद सादर सिरु नावा।
पुनि आपन संदेह सुनावा॥
सुनि ता करि बिनती मृदु बानी।
प्रेम सहित मैं कहेउँ भवानी॥

गरुडाने आदरपूर्वक माझ्या चरणी मस्तक ठेवले आणि मला आपला संशय सांगितला. हे भवानी, त्याची विनंती व कोमल वाणी ऐकून मी प्रेमाने त्याला म्हणालो,॥१॥

मिलेहु गरुड़ मारग महँ मोही।
कवन भाँति समुझावौं तोही॥
तबहिं होइ सब संसय भंगा।
जब बहु काल करिअ सतसंगा॥

हे गरुडा, तू मला वाटेत भेटत आहेस. वाट चालताना मी तुला हे सर्व कसे समजावून सांगू? सर्व संशयाचा नाश दीर्घकाळ सत्संग केल्यावर होतो.॥२॥

सुनिअ तहाँ हरिकथा सुहाई।
नाना भाँति मुनिन्ह जो गाई॥
जेहि महुँ आदि मध्य अवसाना।
प्रभु प्रतिपाद्य राम भगवाना॥

आणि सत्संगात मुनींनी अनेक प्रकारे गायिलेली हरिकथा ऐकावी. जिच्या आरंभी, मध्ये व अंती भगवान श्रीरामचंद्रांचेच वर्णन असते.॥३॥

नित हरि कथा होत जहँ भाई।
पठवउँ तहाँ सुनहु तुम्ह जाई॥
जाइहि सुनत सकल संदेहा।
राम चरन होइहि अति नेहा॥

हे बंधू, जिथे प्रत्येक दिवशी हरिकथा चालते, तिथे मी तुला पाठवतो. तू जाऊन ती ऐक. ती ऐकताच तुझा संपूर्ण संशय दूर होईल आणि तुला श्रीरामांच्या चरणी अत्यंत प्रेम उत्पन्न होईल.॥४॥

बिनु सतसंग न हरि कथा तेहि बिनु मोह न भाग।
मोह गएँ बिनु राम पद होइ न दृढ़ अनुराग॥ ६१॥

सत्संगाशिवाय हरीची कथा ऐकायला मिळत नाही आणि तिच्याविना मोह पळून जात नाही आणि मोह गेल्याशिवाय श्रीरामचंद्राच्या चरणी दृढ प्रेम उत्पन्न होत नाही.॥६१॥

मिलहिं न रघुपति बिनु अनुरागा।
किएँ जोग तप ग्यान बिरागा॥
उत्तर दिसि सुंदर गिरि नीला।
तहँ रह काकभुसुंडि सुसीला॥

आणि अशा प्रेमाशिवाय केवळ योग, तप, ज्ञान आणि वैराग्य इत्यादी असले तरी श्रीरघुनाथ मिळत नाहीत. म्हणून सत्संगासाठी असे कर. उत्तर दिशेला एक सुंदर निल पर्वत आहे, तेथे सच्छील काकभुशुंडी रहातात.॥१॥

राम भगति पथ परम प्रबीना।
ग्यानी गुन गृह बहु कालीना॥
राम कथा सो कहइ निरंतर।
सादर सुनहिं बिबिध बिहंगबर॥

ते रामभक्तीच्या मार्गात मोठे प्रवीण आहेत. ते ज्ञानी आहेत, गुणसंपन्न आहेत आणि फार पुरातन आहेत. ते निरंतर श्रीरामचंद्रांची कथा सांगत असतात. तऱ्हेतऱ्हेचे श्रेष्ठ पक्षी आदराने ती ऐकतात.॥२॥

जाइ सुनहु तहँ हरि गुन भूरी।
होइहि मोह जनित दुख दूरी॥
मैं जब तेहि सब कहा बुझाई।
चलेउ हरषि मम पद सिरु नाई॥

तेथे जाऊन श्रीहरींचे गुण-समूह ऐक. ते ऐकल्याने मोहामुळे उत्पन्न झालेले तुझे दुःख दूर होईल.’ मी जेव्हा त्याला समजावून सांगितले, तेव्हा तो माझ्या पाया पडून आनंदाने निघाला.॥३॥

ताते उमा न मैं समुझावा।
रघुपति कृपाँ मरमु मैं पावा॥
होइहि कीन्ह कबहुँ अभिमाना।
सो खोवै चह कृपानिधाना॥

हे उमा, मी स्वतः त्याला यासाठी समजावून सांगितले नाही की, श्रीरघुनाथांच्या कृपेने मला त्याचे रहस्य उमगले होते. त्याला कधी तरी अभिमान उत्पन्न झाला असावा आणि कृपानिधान श्रीरामांना तो नाहीसा करायचा असावा.॥४॥

कछु तेहि ते पुनि मैं नहिं राखा।
समुझइ खग खगही कै भाषा॥
प्रभु माया बलवंत भवानी।
जाहि न मोह कवन अस ग्यानी॥

शिवाय, या कारणामुळेही मी त्याला आपल्याजवळ ठेवले नाही. ते असे की, पक्षी पक्ष्यांचीच बोली समजतात. हे भवानी, प्रभूंची माया मोठी बलवान आहे. ज्याला तिने मोहून टाकले नाही, असा कोण ज्ञानी आहे?॥५॥

ग्यानी भगत सिरोमनि त्रिभुवनपति कर जान।
ताहि मोह माया नर पावँर करहिं गुमान॥ ६२(क)॥

जो ज्ञान्यांमध्ये आणि भक्तांमध्ये शिरोमणी आहे, तसेच जो त्रिभुवनपती भगवंतांचे वाहन आहे, त्या गरुडालाही मायेने मोहित केले होते. असे असूनही क्षुद्र मनुष्य मूर्खपणाने घमेंड करतात.॥६२(क)॥