२९ मासपारायण, सव्विसावा विश्राम

तेही निसि सीता पहिं जाई।
त्रिजटा कहि सब कथा सुनाई॥
सिर भुज बाढ़ि सुनत रिपु केरी।
सीता उर भइ त्रास घनेरी॥

त्याच रात्री त्रिजटेने सीतेजवळ जाऊन तिला सर्व वृत्तांत सांगितला.शत्रूची शिरे व हात पुन्हा वाढतात, हे ऐकून सीतेच्या मनाला फार भीती वाटली.॥ १॥

मुख मलीन उपजी मन चिंता।
त्रिजटा सन बोली तब सीता॥
होइहि कहा कहसि किन माता।
केहि बिधि मरिहि बिस्व दुखदाता॥

तिचे मुख उदास झाले. मनात चिंता वाटू लागली. तेव्हा सीता त्रिजटेला म्हणाली, ‘हे माते, काय होणार, ते का सांगत नाहीस? संपूर्ण विश्वाला दुःख देणारा हा रावण कसा मरणार?॥ २॥

रघुपति सर सिर कटेहुँ न मरई।
बिधि बिपरीत चरित सब करई॥
मोर अभाग्य जिआवत ओही।
जेहिं हौं हरि पद कमल बिछोही॥

श्रीरघुनाथांच्या बाणांनी शिर तुटल्यावरही तो मरत नाही. विधाता सर्व काही उलटे करीत आहे. खरे तर माझे दुर्भाग्यच त्याला जिवंत करीत आहे, ज्याने मला भगवंताच्या चरण-कमलांपासून वेगळे केले.॥ ३॥

जेहिं कृत कपट कनकमृग झूठा।
अजहुँ सो दैव मोहि पर रूठा॥
जेहिं बिधि मोहि दुख दुसह सहाए।
लछिमन कहुँ कटु बचन कहाए॥

ज्याने कपटाने खोटा सुवर्णमृग बनविला होता, तेच दैव आताही माझ्यावर रुसले आहे. ज्या विधात्याने मला दुःसह दुःख सहन करायला लावले आणि लक्ष्मणाला माझ्याकडून अपशब्द बोलायला लावले,॥ ४॥

रघुपति बिरह सबिष सर भारी।
तकि तकि मारि बार बहु मारी॥
ऐसेहुँ दुख जो राख मम प्राना।
सोइ बिधि ताहि जिआव न आना॥

ज्या विधात्याने श्रीरघुनाथांच्या विरहरूपी मोठॺा विषारी बाणांनी नेम धरून मला अनेक वेळा मारले व जो आता मारत आहे आणि अशा दुःखातही जो माझे प्राण वाचवीत आहे, तोच विधाता त्या रावणाला जिवंत ठेवत आहे, दुसरे कोणी नाही.॥ ५॥

बहु बिधि कर बिलाप जानकी।
करि करि सुरति कृपानिधान की॥
कह त्रिजटा सुनु राजकुमारी।
उर सर लागत मरइ सुरारी॥

कृपानिधान श्रीरामांचे स्मरण करीत करीत जानकी अनेक प्रकारे विलाप करू लागली. त्रिजटा म्हणाली, ‘हे राजकुमारी, ऐक. देवांचा शत्रू रावण हा हृदयात बाण लागताच मरून जाईल.॥ ६॥

प्रभु ताते उर हतइ न तेही।
एहि के हृदयँ बसति बैदेही॥

परंतु प्रभू त्याच्या हृदयावर बाण यासाठी मारत नाहीत की त्याच्या हृदयात तू आहेस.॥ ७॥

एहि के हृदयँ बस जानकी जानकी उर मम बास है।
मम उदर भुअन अनेक लागत बान सब कर नास है॥
सुनि बचन हरष बिषाद मन अति देखि पुनि त्रिजटाँ कहा।
अब मरिहि रिपु एहि बिधि सुनहि सुंदरि तजहि संसय महा॥

हाच विचार करून ते थांबले आहेत की, याच्या हृदयात जानकीचा निवास आहे आणि जानकीच्या हृदयात माझा निवास आहे; तसेच माझ्या उदरात अनेक भुवने आहेत. म्हणून रावणाच्या हृदयाला बाण लागताच सर्व भुवनांचा नाश होईल.’ हे बोलणे ऐकून सीतेच्या मनाला अत्यंत हर्ष व विषाद झालेला पाहून त्रिजटा पुन्हा म्हणाली, ‘हे सुंदरी, मनातील मोठा संशय सोडून दे आणि ऐकून घे की, शत्रू कसा मरेल ते.

काटत सिर होइहि बिकल छुटि जाइहि तव ध्यान।
तब रावनहि हृदय महुँ मरिहहिं रामु सुजान॥ ९९॥

शिरे वारंवार तुटल्यामुळे जेव्हा तो व्याकूळ होईल आणि त्याच्या हृदयातील तुझे ध्यान सुटेल, तेव्हा अंतर्यामी श्रीराम रावणाच्या हृदयावर बाण मारतील.’॥ ९९॥

अस कहि बहुत भाँति समुझाई।
पुनि त्रिजटा निज भवन सिधाई॥
राम सुभाउ सुमिरि बैदेही।
उपजी बिरह बिथा अति तेही॥

असे सांगून आणि सीतेला अनेक प्रकारे समजावून त्रिजटा आपल्या घरी गेली. श्रीरामांच्या स्वभावाचे स्मरण केल्याने जानकीला अत्यंत विरहव्यथा उत्पन्न झाली.॥ १॥

निसिहि ससिहि निंदति बहु भाँती।
जुग सम भई सिराति न राती॥
करति बिलाप मनहिं मन भारी।
राम बिरहँ जानकी दुखारी॥

ती रात्रीला व चंद्राला फार दोष देऊ लागली. आणि म्हणू लागली, ‘रात्र युगाप्रमाणे मोठी झाली आहे, जाता जात नाही.’ जानकी श्रीरामांच्या विरहाने दुःखी होऊन मनातल्या मनात विलाप करू लागली.॥ २॥

जब अति भयउ बिरह उर दाहू।
फरकेउ बाम नयन अरु बाहू॥
सगुन बिचारि धरी मन धीरा।
अब मिलिहहिं कृपाल रघुबीरा॥

जेव्हा विरहामुळे हृदयामध्ये अतिशय दाह होऊ लागला, तेव्हा तिचा डावा डोळा व बाहू स्फुरू लागले. हा शुभशकुन समजून तिने धीर धरला की आता कृपाळू श्रीराम नक्की भेटतील.॥ ३॥