२३ लक्ष्मण-रावण-युद्ध

निज दल बिकल देखि कटि कसि निषंग धनु हाथ।
लछिमन चले क्रुद्ध होइ नाइ राम पद माथ॥ ८२॥

आपली सेना व्याकूळ झालेली पाहून कमरेला भाता बांधून आणि हातात धनुष्य घेऊन श्रीरघुनाथांच्या चरणी मस्तक ठेवून लक्ष्मण क्रोधाने निघाला.॥ ८२॥

रे खल का मारसि कपि भालू।
मोहि बिलोकु तोर मैं कालू॥
खोजत रहेउँ तोहि सुतघाती।
आजु निपाति जुड़ावउँ छाती॥

लक्ष्मणाने रावणाजवळ जाऊन म्हटले, ‘अरे दुष्टा, वानर-अस्वलांना काय मारतोस? मला बघ. मी तुझा काळ आहे.’ रावण म्हणाला, ‘अरे माझ्या पुत्राच्या मारेकऱ्या! मी तुलाच शोधत होतो. आज तुला मारून आपले हृदय शांत करीन.’॥ १॥

अस कहि छाड़ेसि बान प्रचंडा।
लछिमन किए सकल सत खंडा॥
कोटिन्ह आयुध रावन डारे।
तिल प्रवान करि काटि निवारे॥

असे म्हणून रावणाने प्रचंड बाण सोडले. लक्ष्मणाने सर्वांचे शेकडो तुकडे करून टाकले. रावणाने कोटॺावधी शस्त्रास्त्रे टाकली. लक्ष्मणाने ती तिळाएवढी करून तोडून टाकली.॥ २॥

पुनि निज बानन्ह कीन्ह प्रहारा।
स्यंदनु भंजि सारथी मारा॥
सत सत सर मारे दस भाला।
गिरि सृंगन्ह जनु प्रबिसहिं ब्याला॥

मग लक्ष्मणाने आपल्या बाणांनी त्याच्यावर प्रहार केला आणि त्याचा रथ मोडून सारथ्याला मारले. रावणाच्या दहा मस्तकांवर शंभर-शंभर बाण मारले. ते त्याच्या डोक्यात असे घुसले की, जणू पहाडाच्या शिखरांमध्ये साप प्रवेश करीत होते, असे वाटे.॥ ३॥

पुनि सत सर मारा उर माहीं।
परेउ धरनि तल सुधि कछु नाहीं॥
उठा प्रबल पुनि मुरुछा जागी।
छाड़िसि ब्रह्म दीन्हि जो साँगी॥

नंतर आणखी शंभर बाण त्याच्या छातीवर मारले. तो पृथ्वीवर पडला; त्याला काही शुद्ध राहिली नाही. मग मूर्च्छा दूर होताच तो प्रबळ रावण उठला आणि त्याने ब्रह्मदेवांनी दिलेली शक्ती सोडली.॥ ४॥

सो ब्रह्म दत्त प्रचंड सक्ति अनंत उर लागी सही।
परॺो बीर बिकल उठाव दसमुख अतुल बल महिमा रही॥
ब्रह्मांड भवन बिराज जाकें एक सिर जिमि रज कनी।
तेहि चह उठावन मूढ़ रावन जान नहिं त्रिभुअन धनी॥

ती ब्रह्मदेवाने दिलेली प्रचंड शक्ती लक्ष्मणाच्या बरोबर छातीला लागली. त्यासरशी लक्ष्मण व्याकूळ होऊन खाली पडला. तेव्हा रावण त्याला उचलू लागला, परंतु लक्ष्मणाच्या अतुलित बळाचा महिमा अखंड होता. ज्याच्या एकाच शिरावर ब्रह्मांडरूपी भवन धुळीच्या कणाप्रमाणे विराजमान असते, त्याला तो मूर्ख रावण उचलू पहात होता. त्याला लक्ष्मण हा तिन्ही भुवनांचा स्वामी आहे, हे ठाऊक नव्हते.