१० अंगद-राम-संवाद

इहाँ राम अंगदहि बोलावा।
आइ चरन पंकज सिरु नावा॥
अति आदर समीप बैठारी।
बोले बिहँसि कृपाल खरारी॥

इकडे सुवेळ पर्वतावर श्रीरामांनी अंगदाला बोलावले. त्याने येऊन चरण-कमलांवर मस्तक ठेवले. मोठॺा आदराने त्याला जवळ बसवून श्रीराम हसून म्हणाले,॥ २॥

बालितनय कौतुक अति मोही।
तात सत्य कहु पूछउँ तोही॥
रावनु जातुधान कुल टीका।
भुज बल अतुल जासु जग लीका॥

‘हे बालीपुत्रा, मला मोठे कुतूहल आहे, म्हणून मी विचारीत आहे. खरे सांग. जो रावण राक्षसांच्या कुळाचा तिलक आहे आणि ज्याच्या अतुलनीय बाहुबलाचा जगभर धाक आहे,॥ ३॥

तासु मुकुट तुम्ह चारि चलाए।
कहहु तात कवनी बिधि पाए॥
सुनु सर्बग्य प्रनत सुखकारी।
मुकुट न होहिं भूप गुन चारी॥

त्याचे चार मुकुट तू फेकले होतेस. अंगदा, तुला ते कसे मिळाले?’ अंगद म्हणाला, ‘हे सर्वज्ञ, हे शरणागताला सुख देणारे, ते मुकुट नव्हते, तर ते राजाचे चार गुण होते.॥ ४॥

साम दान अरु दंड बिभेदा।
नृप उर बसहिं नाथ कह बेदा॥
नीति धर्म के चरन सुहाए।
अस जियँ जानि नाथ पहिं आए॥

हे नाथ, वेद म्हणतात की, साम, दान, दंड, भेद हे चारी धर्मशीलराजाच्या हृदयात वसतात. हे नीति-धर्म चार सुंदर चरण होत. परंतु रावणामध्ये धर्माचा अभाव आहे. असे मनात समजून ते नाथांच्याजवळ आले आहेत.॥ ५॥

धर्महीन प्रभु पद बिमुख काल बिबस दससीस।
तेहि परिहरि गुन आए सुनहु कोसलाधीस॥ ३८(क)॥

अधर्मी, प्रभुपदाला विन्मुख, काळाच्या अधीन झालेल्या रावणाला सोडून ते चारही गुण हे कोसलाधीश! आपल्या जवळ आले.’॥ ३८(क)॥

परम चतुरता श्रवन सुनि बिहँसे रामु उदार।
समाचार पुनि सब कहे गढ़ के बालिकुमार॥ ३८(ख)॥

अंगदाचे चातुर्यपूर्ण बोलणे ऐकून उदार श्रीराम हसू लागले. नंतर बालिपुत्राने लंकेच्या किल्‍ल्यातील सर्व वृत्तांत सांगितला.॥ ३८(ख)॥

रिपु के समाचार जब पाए।
राम सचिव सब निकट बोलाए॥
लंका बाँके चारि दुआरा।
केहि बिधि लागिअ करहु बिचारा॥

जेव्हा शत्रूची बातमी मिळाली, तेव्हा श्रीरामचंद्रांनी सर्व मंत्र्यांना बोलावून घेतले आणि म्हटले, ‘लंकेला चार प्रचंड दरवाजे आहेत. त्यांच्यावर कसे आक्रमण करायचे, याचा विचार करा.’॥ १॥

तब कपीस रिच्छेस बिभीषन।
सुमिरि हृदयँ दिनकर कुल भूषन॥
करि बिचार तिन्ह मंत्र दृढ़ावा।
चारि अनी कपि कटकु बनावा॥

तेव्हा सुग्रीव, जांबवान आणि बिभीषण यांनी मनात सूर्यकुलाचे भूषण श्रीरघुनाथांचे स्मरण केले आणि विचार करून काय करायचे, ते ठरविले. वानरांच्या सेनेचे चार भाग केले.॥ २॥

जथाजोग सेनापति कीन्हे।
जूथप सकल बोलि तब लीन्हे॥
प्रभु प्रताप कहि सब समुझाए।
सुनि कपि सिंघनाद करि धाए॥

आणि त्यांच्यासाठी यथायोग्य सेनापती नेमले. मग यूथपतींना बोलावून घेतले आणि प्रभूंचा प्रताप सर्वांना समजावून दिला. ते ऐकून वानर सिंहाप्रमाणे गर्जना करीत धावले.॥ ३॥

हरषित राम चरन सिर नावहिं।
गहि गिरि सिखर बीर सब धावहिं॥
गर्जहिं तर्जहिं भालु कपीसा।
जय रघुबीर कोसलाधीसा॥

त्यांनी आनंदित होऊन श्रीरामांसमोर नतमस्तक होऊन पर्वतांची शिखरे उचलून ते सर्व वीर धावले. ‘कोसलराज श्रीरामचंद्रांचा विजय असो,’ असे म्हणत अस्वले व वानर गर्जना करीत राक्षसांना तुच्छ मानून निघाले होते.॥ ४॥

जानत परम दुर्ग अति लंका।
प्रभु प्रताप कपि चले असंका॥
घटाटोप करि चहुँ दिसि घेरी।
मुखहिं निसान बजावहिं भेरी॥

लंका हा अत्यंत अजेय किल्ला आहे, हे जाणूनही वानर प्रभू श्रीरामांच्या प्रतापामुळे निर्भय होऊन निघाले. चोहीकडून घेरून आलेल्या मेघांप्रमाणे ते लंकेच्या चारी दिशांना वेढा देत तोंडाने नगारे व दुंदुभींचा आवाज काढू लागले.॥ ५॥