१० लंका-दहन

कपि कें ममता पूंँछ पर सबहि कहउँ समुझाइ।
तेल बोरि पट बाँधि पुनि पावक देहु लगाइ॥ २४॥

मी सर्वांना समजावून सांगतो की, वानराचे प्रेम त्याच्या शेपटीवर असते. म्हणून तेलात कपडे बुडवून ते याच्या शेपटीला गुंडाळा आणि आग लावून द्या.॥ २४॥

पूँछहीन बानर तहँ जाइहि।
तब सठ निज नाथहि लइ आइहि॥
जिन्ह कै कीन्हिसि बहुत बड़ाई।
देखउँ मैं तिन्ह कै प्रभुताई॥

जेव्हा शेपटीविना हा वानर आपल्या स्वामीजवळ जाईल, तेव्हा हा मूर्ख आपल्या मालकाला घेऊन येईल. ज्याचा याने फार मोठेपणा सांगितला आहे, जरा त्याचे सामर्थ्य तर मला पाहू द्या.’॥ १॥

बचन सुनत कपि मन मुसुकाना।
भइ सहाय सारद मैं जाना॥
जातुधान सुनि रावन बचना।
लागे रचैं मूढ़ सोइ रचना॥

हे ऐकताच हनुमान मनात हसला. तो मनात म्हणाला, ‘सरस्वती ही अशी बुद्धी देण्यास साहाय्यक झाली आहे.’ रावणाचे ऐकून मूर्ख राक्षस शेपटीला आग लावण्याची तयारी करू लागले.॥ २॥

रहा न नगर बसन घृत तेला।
बाढ़ी पूँछ कीन्ह कपि खेला॥
कौतुक कहँ आए पुरबासी।
मारहिं चरन करहिं बहु हाँसी॥

शेपटाला गुंडाळण्यासाठी इतके कपडे व तेल लागले की नगरामध्ये कापड, तूप आणि तेल उरले नाही. हनुमानाने अशी गंमत केली की, शेपटी वाढत गेली. नगरवासी लोक मजा पाहू लागले. ते हनुमानाला लाथा मारीत होते आणि त्याची चेष्टा करीत होते.॥ ३॥

बाजहिं ढोल देहिं सब तारी।
नगर फेरि पुनि पूँछ प्रजारी॥
पावक जरत देखि हनुमंता।
भयउ परम लघुरूप तुरंता॥

ढोल वाजत होते, लोक टाळ्या वाजवत होते. हनुमानाला तशा अवस्थेत नगरात फिरवून मग शेपटीला आग लावून दिली. अग्नी पेटल्याचे पाहून हनुमानाने एकदम छोटे रूप घेतले.॥ ४॥

निबुकि चढ़ेउ कपि कनक अटारीं।
भईं सभीत निसाचर नारीं॥

बंधनातून मुक्त होऊन तो सोन्याच्या गच्च्यांवर चढला. त्याला पाहून राक्षसांच्या स्त्रिया घाबरून गेल्या.॥ ५॥

हरि प्रेरित तेहि अवसर चले मरुत उनचास।
अट्टहास करि गर्जा कपि बढ़ि लाग अकास॥ २५॥

त्यावेळी भगवंतांच्या प्रेरणेने एकोणपन्नासही वारे वाहू लागले. हनुमानाने खदखदा हसून गर्जना केली आणि आकार वाढवून तो आकाशाला टेकला.॥ २५॥

देह बिसाल परम हरुआई।
मंदिर तें मंदिर चढ़ धाई॥
जरइ नगर भा लोग बिहाला।
झपट लपट बहु कोटि कराला॥

देह मोठा विशाल, पण फारच चपळ होता. तो धावत-धावत एका महालावरून, दुसऱ्या महालावर चढत होता. नगर जळू लागले, लोकांचे हाल होऊ लागले. आगीच्या कोटॺावधी भयंकर ज्वाळा अंगावर येऊ लागल्या.॥ १॥

तात मातु हा सुनिअ पुकारा।
एहिं अवसर को हमहि उबारा॥
हम जो कहा यह कपि नहिं होई।
बानर रूप धरें सुर कोई॥

‘अरे बाप रे, अग आई, यावेळी आम्हांला कोण वाचवणार?’ चोहीकडे असाच ओरडा ऐकू येत होता. ‘आम्ही पूर्वीच सांगितले होते की, हा वानर नसून वानराचे रूप घेतलेला कुणी देव आहे.॥ २॥

साधु अवग्या कर फलु ऐसा।
जरइ नगर अनाथ कर जैसा॥
जारा नगरु निमिष एक माहीं।
एक बिभीषन कर गृह नाहीं॥

साधूच्या अपमानाचे असेच फळ असते. नगर अनाथांच्या नगराप्रमाणे जळत आहे.’ हनुमानाने एकाच क्षणात संपूर्ण नगर जाळून टाकले. फक्त बिभीषणाचे घर जाळले नाही.॥ ३॥

ता कर दूत अनल जेहिं सिरिजा।
जरा न सो तेहि कारन गिरिजा॥
उलटि पलटि लंका सब जारी।
कूदि परा पुनि सिंधु मझारी॥

शिव म्हणतात, ‘हे पार्वती, ज्यांनी अग्नी निर्माण केला, त्यांचाच दूत हनुमान आहे. म्हणून तो अग्नीमुळे भाजला नाही. हनुमानाने आलटून-पालटून सर्व लंका जाळून टाकली. मग त्याने समुद्रात उडी घेतली.॥ ४॥