०८ अशोक-वाटिका-विध्वंस, अक्षकुमार वध

देखि बुद्धि बल निपुन कपि कहेउ जानकीं जाहु।
रघुपति चरन हृदयँ धरि तात मधुर फल खाहु॥ १७॥

हनुमानाचे बुद्धी व बल यांमधील नैपुण्य पाहून जानकी म्हणाली, ‘जा, बाळा!, श्रीरघुनाथांचे चरण हृदयी धरून गोड फळे खा.’॥ १७॥

चलेउ नाइ सिरु पैठेउ बागा।
फल खाएसि तरु तोरैं लागा॥
रहे तहाँ बहु भट रखवारे।
कछु मारेसि कछु जाइ पुकारे॥

सीतेपुढे नतमस्तक होऊन तो निघाला आणि बागेत घुसला. फळे खाल्ली आणि तो वृक्ष मोडू लागला. तेथे बरेच योद्धे रखवालदार होते. त्यांपैकी काहींना त्याने मारून टाकले आणि काहींनी जाऊन रावणाला सांगितले की,॥ १॥

नाथएक आवा कपि भारी।
तेहिं असोक बाटिका उजारी॥
खाएसि फल अरु बिटप उपारे।
रच्छक मर्दि मर्दि महि डारे॥

‘महाराज!, एक मोठा वानर आलेला आहे. त्याने अशोकवाटिका उध्वस्त केली. फळे खाल्ली, वृक्ष उपटले आणि रखवालदारांचे मर्दन करून त्यांना खाली पाडले.’॥ २॥

सुनि रावन पठए भट नाना।
तिन्हहि देखि गर्जेउ हनुमाना॥
सब रजनीचर कपि संघारे।
गए पुकारत कछु अधमारे॥

हे ऐकल्यावर रावणाने पुष्कळसे योद्धे पाठविले. त्यांना पाहून हनुमानाने गर्जना केली. त्याने सर्व राक्षसांना मारून टाकले. जे अर्धमेले झाले होते, ते ओरडत निघून गेले.॥ ३॥

पुनि पठयउ तेहिं अच्छकुमारा।
चला संग लै सुभट अपारा॥
आवत देखि बिटप गहि तर्जा।
ताहि निपाति महाधुनि गर्जा॥

मग रावणाने अक्षयकुमाराला पाठविले. तो असंख्य बलाढॺ योद्धे घेऊन निघाला. त्याला येताना पाहून हनुमानाने हातात एक वृक्ष घेऊन त्याला आह्वान दिले आणि त्याला मारून मोठॺा जोराने गर्जना केली.॥ ४॥

कछु मारेसि कछु मर्देसि कछु मिलएसि धरि धूरि।
कछु पुनि जाइ पुकारे प्रभु मर्कट बल भूरि॥ १८॥

त्याने सेनेतील काहींना मारले, काहींना चिरडले आणि काहींना पकडून धुळीला मिळविले. काहींनी पुन्हा रावणापाशी जाऊन धावा केला की, ‘हे प्रभू, वानर फार बलवान आहे.’॥ १८॥

सुनि सुत बध लंकेस रिसाना।
पठएसि मेघनाद बलवाना॥
मारसि जनि सुत बाँधेसु ताही।
देखिअ कपिहि कहाँ कर आही॥

पुत्राचा वध झाल्याचे ऐकून रावण क्रुद्ध झाला आणि त्याने आपला ज्येष्ठ पुत्र मेघनाद याला पाठवून दिले. तो त्याला म्हणाला, ‘हे पुत्रा, त्याला न मारता बांधून घेऊन ये. त्या वानराला पाहूया तरी, तो कुठला आहे ते.’॥ १॥

चला इंद्रजित अतुलित जोधा।
बंधु निधन सुनि उपजा क्रोधा॥
कपि देखा दारुन भट आवा।
कटकटाइ गर्जा अरु धावा॥

इंद्राला जिंकणारा अतुलनीय योद्धा मेघनाद निघाला. आपला भाऊ मारला गेल्याचे ऐकून त्याला खूप क्रोध आला होता. हनुमानाने पाहिले की, आता भयानक योद्धा येत आहे. तेव्हा दात ओठ खाऊन त्याने गर्जना केली व तो धावून गेला.॥ २॥

अति बिसाल तरु एक उपारा।
बिरथ कीन्ह लंकेस कुमारा॥
रहे महाभट ताके संगा।
गहि गहि कपि मर्दइ निज अंगा॥

त्याने एक फार मोठा वृक्ष उपटून घेतला आणि त्याच्या प्रहाराने लंकेश्वर रावणाचा मुलगा मेघनाद याचा रथ मोडून त्याला खाली पाडले. त्याच्याबरोबर जे मोठमोठे योद्धे होते, त्यांना पकडून हनुमान आपल्या हातांनी बदडू लागला.॥ ३॥

तिन्हहि निपाति ताहि सन बाजा।
भिरे जुगल मानहुँ गजराजा॥
मुठिका मारि चढ़ा तरु जाई।
ताहि एक छन मुरुछा आई॥

त्या सर्वांना मारून मग तो मेघनादाशी लढू लागला. लढताना असे वाटत होते की, जणू दोन हत्ती भिडले आहेत. हनुमान त्याला एक ठोसा मारून वृक्षावर जाऊन बसला. मेघनादाला क्षणभर मूर्च्छा आली.॥ ४॥

उठि बहोरि कीन्हिसि बहु माया।
जीति न जाइ प्रभंजन जाया॥

पुन्हा उठून त्याने माया सोडली, परंतु पवन-पुत्राला त्याला जिंकता आले नाही.॥ ५॥

ब्रह्म अस्त्र तेहि साँधा कपि मन कीन्ह बिचार।
जौं न ब्रह्मसर मानउँ महिमा मिटइ अपार॥ १९॥

शेवटी त्याने ब्रह्मास्त्राचा उपयोग केला. हनुमानाने मनात विचार केला की, जर मी ब्रह्मास्त्राचा मान ठेवला नाही, तर त्याचा अपार महिमा नष्ट होईल.॥ १९॥

ब्रह्मबान कपि कहुँ तेहिं मारा।
परतिहुँ बार कटकु संघारा॥
तेहिं देखा कपि मुरुछित भयऊ।
नागपास बाँधेसि लै गयऊ॥

मेघनादाने हनुमानाला ब्रह्मबाण मारला. तो लागताच हनुमान वृक्षावरून खाली पडला. परंतु खाली पडतानाही त्याने बरीचशी सेना मारून टाकली. मेघनादाने जेव्हा पाहिले की, हनुमान मूर्च्छित झाला आहे, तेव्हा तो त्याला नागपाशाने बांधून घेऊन गेला.॥ १॥

जासु नाम जपि सुनहु भवानी।
भव बंधन काटहिं नर ग्यानी॥
तासु दूत कि बंध तरु आवा।
प्रभु कारज लगि कपिहिं बँधावा॥

शिव म्हणतात, ‘हे भवानी, ज्यांचे नाम जपून विवेकी मनुष्य जन्म-मरणाची बंधने तोडून टाकतो, त्याचा दूत कधी बंधनात सापडेल काय? परंतु प्रभूच्या कार्यासाठी हनुमानाने स्वतःला बांधून घेतले.॥ २॥

कपि बंधन सुनि निसिचर धाए।
कौतुक लागि सभाँ सब आए॥
दसमुख सभा दीखि कपि जाई।
कहि न जाइ कछु अति प्रभुताई॥

वानराला बांधल्याचे ऐकून राक्षस धावले, आणि गंमत पाहण्यास सर्वजण सभेत आले. हनुमानाने जाऊन रावणाची सभा पाहिली. तिचे ऐश्वर्य अवर्णनीय होते.॥ ३॥

कर जोरें सुर दिसिप बिनीता।
भृकुटि बिलोकत सकल सभीता॥
देखि प्रताप न कपि मन संका।
जिमि अहिगन महुँ गरुड़ असंका॥

देव व दिक्पाल हात जोडून मोठॺा नम्रतेने भयभीत होऊन रावणाच्या इशाऱ्यांकडे पहात होते. त्याचा असा प्रताप पाहूनही हनुमानाच्या मनाला जराही भीती वाटली नाही. तो सापांच्या समूहात गरुड निर्भयपणे उभा असतो, त्याप्रमाणे उभा होता.॥ ४॥