०५ सीतेला पाहून हनुमान दुःखी, रावणाने सीतेला भीती दाखविणे

जुगुति बिभीषन सकल सुनाई।
चलेउ पवनसुत बिदा कराई॥
करि सोइ रूप गयउ पुनि तहवाँ।
बन असोक सीता रह जहवाँ॥

बिभीषणाने सर्व उपाय सांगितले. मग हनुमान निरोप घेऊन तेथून निघाला. पुन्हा तेच अत्यंत छोटे रूप धरून तो अशोक वनात जेथे सीता रहात होती, तेथे गेला.॥ ३॥

देखि मनहि महुँ कीन्ह प्रनामा।
बैठेहिं बीति जात निसि जामा॥
कृस तनु सीस जटा एक बेनी।
जपति हृदयँ रघुपति गुन श्रेनी॥

सीतेला पाहून त्याने मनातल्या मनात प्रणाम केला. बसल्या-बसल्याच तिची संपूर्ण रात्र निघून जात होती. शरीर दुर्बल झालेले होते. डोक्यावर जटांची एकच वेणी होती. ती मनात श्रीरामांच्या गुणांचे स्मरण करीत असे.॥ ४॥

निज पद नयन दिएँ मन राम पद कमल लीन।
परम दुखी भा पवनसुत देखि जानकी दीन॥ ८॥

जानकीने आपले डोळे आपल्या पायाकडे लावले होते आणि मन श्रीरामांच्या चरणकमलांमध्ये मग्न होते. जानकीला दुःखी असल्याचे पाहून पवनपुत्र हनुमानाला फार वाईट वाटले.॥ ८॥

तरुपल्लव महुँ रहा लुकाई।
करइ बिचार करौं का भाई॥
तेहि अवसर रावनु तहँ आवा।
संग नारि बहु किएँ बनावा॥

हनुमान वृक्षांच्या पानांमध्ये लपून राहिला व विचार करू लागला की काय करू? एवढॺात अनेक स्त्रियांना सोबत घेऊन नटून-थटून रावण तेथे आला.॥ १॥

बहु बिधि खल सीतहि समुझावा।
साम दान भय भेद देखावा॥
कह रावनु सुनु सुमुखि सयानी।
मंदोदरी आदि सब रानी॥

त्या दुष्टाने सीतेला अनेक प्रकारे समजाविले. साम-दान-दंड-भेद दाखविला. रावण म्हणाला, ‘हे सुमुखी, हे बुद्धिमती, ऐक. मंदोदरी इत्यादी सर्व राण्यांना॥ २॥

तव अनुचरीं करउँ पन मोरा।
एक बार बिलोकु मम ओरा॥
तृन धरि ओट कहति बैदेही।
सुमिरि अवधपति परम सनेही॥

मी तुझ्या दासी करीन. ही माझी प्रतिज्ञा आहे. तू एकदा माझ्याकडे पाहा तर खरे.’ आपले परमप्रिय कोसलाधीश श्रीरामांचे स्मरण करून जानकी गवताच्या काडीचा आडोसा धरून म्हणू लागली,॥ ३॥

सुनु दसमुख खद्योत प्रकासा।
कबहुँ कि नलिनी करइ बिकासा॥
अस मन समुझु कहति जानकी।
खल सुधि नहिं रघुबीर बान की॥

‘हे दशमुखा, ऐक. काजव्याच्या प्रकाशाने कमलिनी उमलते काय?’ मग ती पुढे म्हणाली, ‘तू स्वतःसाठीसुद्धा असेच समज. अरे दुष्टा, तुला श्रीरघुवीरांच्या प्रखर बाणांची माहिती नाही.॥ ४॥

सठ सूनें हरि आनेहि मोही।
अधम निलज्ज लाज नहिं तोही॥

अरे पाप्या, तू मला एकटी असताना हरण करून आणलेस. अरे अधमा, निर्लज्जा, तुला लाज वाटत नाही?’॥ ५॥

आपुहि सुनि खद्योत सम रामहि भानु समान।
परुष बचन सुनि काढ़ि असि बोला अति खिसिआन॥ ९॥

स्वतःला काजव्यासारखा आणि श्रीरामांना सूर्यासारखा म्हटलेले ऐकून तसेच सीतेचे ते अपशब्द ऐकून रावण तलवार उपसून संतापून म्हणाला,॥ ९॥

सीता तैं मम कृत अपमाना।
कटिहउँ तव सिर कठिन कृपाना॥
नाहिं त सपदि मानु मम बानी।
सुमुखि होति न त जीवन हानी॥

‘सीते, तू माझा अपमान केला आहेस. मी या धारदार तलवारीने तुझे शिर कापून टाकतो. अजुनही माझे ऐक. हे सुमुखी, नाही तर तुला प्राण गमवावे लागतील.’॥ १॥

स्याम सरोज दाम सम सुंदर।
प्रभु भुज करि कर सम दसकंधर॥
सो भुजकंठ कितव असि घोरा।
सुनु सठ अस प्रवान पन मोरा॥

सीता म्हणाली, ‘हे दशग्रीवा, प्रभूंची नीलकमल-मालेसमान सुंदर व हत्तीच्या सोंडेसारखी पुष्ट असलेली भुजा माझ्या गळ्यात पडेल किंवा तुझी भयानक तलवार. हे नीचा, ऐक. हेच मी तुला सत्य सांगते.’॥ २॥

चंद्रहास हरु मम परितापं।
रघुपति बिरह अनल संजातं॥
सीतल निसित बहसि बर धारा।
कह सीता हरु मम दुख भारा॥

सीता म्हणाली, ‘हे चंद्रहास तलवारी! श्रीरघुनाथांच्या विरहाग्नीमुळे मला झालेली पीडा तू दूर कर. हे तलवारी, तू शीतल, तीक्ष्ण आणि तिखट धार असलेली आहेस. तू माझ्या दुःखाचे ओझे हरण कर.’॥ ३॥

सुनत बचन पुनि मारन धावा।
मयतनयाँ कहि नीति बुझावा॥
कहेसि सकल निसिचरिन्ह बोलाई।
सीतहि बहु बिधि त्रासहु जाई॥

सीतेचे हे बोलणे ऐकून रावण मारण्यास धावला. तेव्हा मंदोदरीने त्याला नीती सांगून समजाविले. मग रावणाने सर्व राक्षसींना बोलावून सांगितले की, ‘सीतेजवळ जाऊन तिला नाना तऱ्हेने भीती घाला.॥ ४॥

मास दिवस महुँ कहा न माना।
तौ मैं मारबि काढ़ि कृपाना॥

एक महिन्यात हिने सांगितलेले ऐकले नाही, तर मी हिला तलवारीने मारून टाकीन.’॥ ५॥

भवन गयउ दसकंधर इहाँ पिसाचिनि बृंद।
सीतहि त्रास देखावहिं धरहिं रूप बहु मंद॥ १०॥

असे म्हणून रावण घरी गेला. इकडे राक्षसींच्या झुंडी अनेक भयानक रूपे धारण करून सीतेला भय दाखवू लागल्या.॥ १०॥

त्रिजटा नाम राच्छसी एका।
राम चरन रति निपुन बिबेका॥
सबन्हौ बोलि सुनाएसि सपना।
सीतहि सेइ करहु हित अपना॥

त्यांच्यामध्ये त्रिजटा नावाची एक राक्षसी होती. तिला श्रीरामचंद्रांच्याचरणी प्रेम होते व ती विवेकशील होती. तिने सर्वांना बोलावून आपल्याला पडलेले स्वप्न सांगून म्हटले, ‘सीतेची सेवा करून स्वतःचे कल्याण करून घ्या.॥ १॥

सपनें बानर लंका जारी।
जातुधान सेना सब मारी॥
खर आरूढ़ नगन दससीसा।
मुंडित सिर खंडित भुज बीसा॥

स्वप्नात मला दिसले की, एका वानराने लंका जाळून टाकली. राक्षसांची सर्व सेना मारून टाकली. रावण नागडा होता आणि तो गाढवावर बसला होता. त्याच्या डोक्याचे मुंडन केलेले होते आणि त्याच्या वीसही भुजा कापलेल्या होत्या.॥ २॥

एहि बिधि सो दच्छिन दिसि जाई।
लंका मनहुँ बिभीषन पाई॥
नगर फिरी रघुबीर दोहाई।
तब प्रभु सीता बोलि पठाई॥

अशाप्रकारे तो दक्षिणेस यमपुरीला जात आहे आणि लंका बिभीषणाला मिळाली आहे. नगरामध्ये श्रीरामांचा डांगोरा पिटला जात आहे. मग प्रभूंनी सीतेला बोलावणे पाठविले.॥ ३॥

यह सपना मैं कहउँ पुकारी।
होइहि सत्य गएँ दिन चारी॥
तासु बचन सुनि ते सब डरीं।
जनकसुता के चरनन्हि परीं॥

मी खात्रीने सांगते की, हे स्वप्न चार दिवसांतच खरे होईल.’ तिचे बोलणे ऐकून सर्व राक्षसी घाबरल्या आणि सीतेच्या चरणावर त्यांनी लोटांगण घातले.॥ ४॥