०२ हनुमानाचे लंकेला प्रयाण, सुरसेची भेट

जामवंत के बचन सुहाए।
सुनि हनुमंत हृदय अति भाए॥
तब लगि मोहि परिखेहु तुम्ह भाई।
सहि दुख कंद मूल फल खाई॥

जांबवंताचे सुंदर बोलणे हनुमानाला खूप आवडले. तो म्हणाला, ‘मित्रा, तुम्ही सर्वजण दुःख सहन करून कंद, मुळे व फळे खाऊन माझी तोपर्यंत वाट पहा,॥ १॥

जब लगि आवौं सीतहि देखी।
होइहि काजु मोहि हरष बिसेषी॥
यह कहि नाइ सबन्हि कहुँ माथा।
चलेउ हरषि हियँ धरि रघुनाथा॥

जोपर्यंत मी सीतेला पाहून परत येत नाही. हे काम निश्चितपणे होणार, कारण मला मनातून फार आनंद वाटत आहे.’ असे म्हणून सर्वांना नमस्कार करीत व हृदयामध्ये प्रभू श्रीरामांना धारण करून हनुमान आनंदाने निघाला.॥ २॥

सिंधु तीर एक भूधर सुंदर।
कौतुक कूदि चढ़ेउ ता ऊपर॥
बार बार रघुबीर सँभारी।
तरकेउ पवनतनय बल भारी॥

समुद्रकाठी एक पर्वत होता. हनुमान मजेने उडी मारून त्यावर चढला आणि वारंवार श्रीरामांचे स्मरण करीत अत्यंत बलवान असलेल्या हनुमानाने त्या पर्वतावरून मोठॺा वेगाने उड्डाण केले.॥ ३॥

जेहिं गिरि चरन देइ हनुमंता।
चलेउ सो गा पाताल तुरंता॥
जिमि अमोघ रघुपति कर बाना।
एही भाँति चलेउ हनुमाना॥

हनुमानाने ज्या पर्वतावरून उडी घेतली, तो पर्वत तत्काळ खचून पाताळात गेला. ज्याप्रमाणे श्रीरामांचा अमोघ बाण वेगाने जावा, त्याप्रमाणे हनुमान वेगाने निघाला.॥ ४॥

जलनिधि रघुपति दूत बिचारी।
तैं मैनाक होहि श्रमहारी॥

हनुमान हा रघुनाथांचा दूत आहे, असे समजून समुद्र मैनाक पर्वताला म्हणाला, ‘हे मैनाका, तू याचा श्रम-परिहार कर.’॥ ५॥

हनूमान तेहि परसा कर पुनि कीन्ह प्रनाम।
राम काजु कीन्हें बिनु मोहि कहाँ बिश्राम॥ १॥

हनुमानाने त्याला स्पर्श करून प्रणाम केला आणि म्हटले, ‘प्रभू श्रीरामांचे काम केल्याविना मला विश्रांती कुठली?’॥ १॥

जात पवनसुत देवन्ह देखा।
जानैं कहुँ बल बुद्धि बिसेषा॥
सुरसा नाम अहिन्ह कै माता।
पठइन्हि आइ कही तेहिं बाता॥

पवनकुमार जात असल्याचे देवांना दिसले. त्यांनी त्याच्या बल व बुद्धीची परीक्षा घेण्यासाठी सर्पांची आई सुरसा हिला पाठविले. ती येऊन हनुमानाला म्हणाली,॥ १॥

आजु सुरन्ह मोहि दीन्ह अहारा।
सुनत बचन कह पवनकुमारा॥
राम काजु करि फिरि मैं आवौं।
सीता कइ सुधि प्रभुहि सुनावौं॥

‘आज देवांनी मला तुझ्या रूपाने भोजन दिले आहे.’ हे ऐकून हनुमान म्हणाला, ‘श्रीरामांचे कार्य पूर्ण करून मी परत येईन व सीतेची वार्ता प्रभूंना सांगेन,॥ २॥

तब तवबदन पैठिहउँ आई।
सत्य कहउँ मोहि जान दे माई॥
कवनेहुँ जतन देइ नहिं जाना।
ग्रससि न मोहि कहेउ हनुमाना॥

मग मी तुझ्या तोंडात शिरेन, तेव्हा तू मला खा. हे माते! सत्य सांगतो. आता मला जाऊ दे.’ काही केल्या सुरसेने त्याला जाऊ दिले नाही, तेव्हा तो म्हणाला, ‘मग मला खाऊन का टाकीत नाहीस?’॥ ३॥

जोजन भरि तेहिं बदनु पसारा।
कपि तनु कीन्ह दुगुन बिस्तारा॥
सोरह जोजन मुख तेहिं ठयऊ।
तुरत पवनसुत बत्तिस भयऊ॥

तिने आपले तोंड एक योजनाएवढे पसरले. तेव्हा हनुमंताने आपले शरीर त्याच्या दुप्पट मोठे केले. तिने सोळा योजनांएवढे मोठे तोंड पसरले, तेव्हा हनुमान तत्काळ बत्तीस योजनांएवढा मोठा झाला.॥ ४॥

जस जस सुरसा बदनु बढ़ावा।
तासु दून कपि रूप देखावा॥
सत जोजन तेहिं आनन कीन्हा।
अति लघु रूप पवनसुत लीन्हा॥

सुरसा आपले तोंड जसजसे मोठे करीत होती, तसतसे हनुमानही त्याच्या दुप्पट आपले रूप दाखवीत होता. जेव्हा तिने आपले तोंड शंभर योजने मोठे केले, तेव्हा हनुमानाने ताबडतोब अत्यंत छोटे रूप घेतले.॥ ५॥

बदन पइठि पुनि बाहेर आवा।
मागा बिदा ताहि सिरु नावा॥
मोहि सुरन्ह जेहि लागि पठावा।
बुधि बल मरमु तोर मैं पावा॥

तो तिच्या तोंडात शिरून पटकन बाहेर आला आणि त्याने नमस्कार करून निरोप मागितला. तेव्हा ती म्हणाली, ‘देवांनी ज्यासाठी मला पाठविले होते, ते तुझ्या बुद्धि-सामर्थ्याचे रहस्य मला समजले.’॥ ६॥

राम काजु सबु करिहहु तुम्ह बल बुद्धि निधान।
आसिष देइ गई सो हरषि चलेउ हनुमान॥ २॥

तू बल-बुद्धीचे निधान असल्यामुळे प्रभूंचे सर्व कार्य सिद्धीस नेशील.’ असा आशीर्वाद देऊन ती निघून गेली. मग हनुमान आनंदाने पुढे निघाला.॥ २॥

निसिचरि एक सिंधु महुँ रहई।
करि माया नभु के खग गहई॥
जीव जंतु जे गगन उड़ाहीं।
जल बिलोकि तिन्ह कै परिछाहीं॥
गहइ छाहँ सक सो न उड़ाई।
एहि बिधि सदा गगनचर खाई॥
सोइ छल हनूमान कहँ कीन्हा।
तासु कपटु कपि तुरतहिं चीन्हा॥

समुद्रामध्ये एक राक्षसी रहात होती. आकाशात उडणाऱ्या पक्ष्यांना ती आपल्या मायावी शक्तीने पकडत असे. जे जीव-जंतू आकाशात उडत असत, त्यांची सावली ती पाण्यात पहात असे व ती सावली पकडत असे, त्यामुळे प्राण्यांना उडता येत नसे. ते पाण्यात पडत. अशाप्रकारे ती आकाशात उडणाऱ्या प्राण्यांना खात असे. तिने तसेच कपट हनुमानाशीही केले. त्याने लगेच तिचे कपट ओळखले.॥ १-२॥

ताहि मारि मारुतसुत बीरा।
बारिधि पार गयउ मतिधीरा॥
तहाँ जाइ देखी बन सोभा।
गुंजत चंचरीक मधु लोभा॥

धीर बुद्धीचा वीर हनुमान तिला ठार मारून समुद्रापलीकडे गेला. त्याला वनाची शोभा दिसली. तेथे मधाच्या लोभाने भ्रमर गुंजारव करीत होते.॥ ३॥