१२ समुद्र ओलांडण्याचा सल्ला, जांबवानकडून हनुमान प्रशंसा, श्रीरामगुणांचे माहात्म्य

मैं देखउँ तुम्ह नाहीं गीधहि दृष्टि अपार।
बूढ़ भयउँ न त करतेउँ कछुक सहाय तुम्हार॥ २८॥

मी तिला पाहू शकतो, तुम्ही पाहू शकणार नाही, कारण गिधाडाची नजर फार लांब जाते. काय करू? मी म्हातारा झालो आहे, नाही तर तुम्हांला थोडीशी तरी मदत नक्की केली असती.॥ २८॥

जो नाघइ सत जोजन सागर।
करइ सो राम काज मति आगर॥
मोहि बिलोकि धरहु मन धीरा।
राम कृपाँ कस भयउ सरीरा॥

जो शंभर योजने- (चारशे कोस) विस्तार असलेला समुद्र उल्लंघन करू शकेल आणि बुद्धिमान असेल, तोच श्रीरामांचे कार्य पार पाडू शकेल. निराश न होता माझ्याकडे पाहून धीर धरा. बघा, श्रीरामांच्या कृपेमुळे पहाता पहाता माझे शरीर कसे झाले.’॥ १॥

पापिउ जा कर नाम सुमिरहीं।
अति अपार भवसागर तरहीं॥
तासु दूत तुम्ह तजि कदराई।
राम हृदयँ धरि करहु उपाई॥

पापीसुद्धा ज्यांचे नामस्मरण करताच अत्यंत अपार भवसागर तरून जातात, त्यांचे तुम्ही दूत आहात. म्हणून भय सोडून श्रीरामांना हृदयात ठेवून काम करा.॥ २॥

अस कहि गरुड़गीध जब गयऊ।
तिन्ह कें मन अति बिसमय भयऊ॥
निज निज बल सब काहूँ भाषा।
पार जाइ कर संसय राखा॥

काकभुशुंडी म्हणतात, ‘हे गरुडा, असे सांगून जेव्हा संपाती निघून गेला, तेव्हा वानरांना फार आश्चर्य वाटले. सर्वजणांनी आपापले सामर्थ्य सांगितले, परंतु सर्वांनी समुद्र उल्लंघून जाण्याविषयी संशय प्रकट केला.’॥ ३॥

जरठ भयउँ अब कहइ रिछेसा।
नहिं तन रहा प्रथम बल लेसा॥
जबहिं त्रिबिक्रम भए खरारी।
तब मैं तरुन रहेउँ बल भारी॥

ऋक्षराज जांबवान म्हणू लागला, ‘मी आता म्हातारा झालो आहे. शरीरामध्ये पूर्वीचे बळ थोडेसुद्धा राहिले नाही. जेव्हा श्रीराम यांनी वामनावतार घेतला होता, तेव्हा मी तरुण होतो व माझ्यामध्ये पुष्कळ बळ होते.॥ ४॥

बलि बाँधत प्रभु बाढ़ेउ सो तनु बरनि न जाइ।
उभय घरी महँ दीन्हीं सात प्रदच्छिन धाइ॥ २९॥

बळीला बांधून प्रभू एवढे वाढले की, त्या शरीराचे वर्णन करता येत नाही. परंतु मी दोन घटकातच धावत धावत त्यांच्या देहाला सात प्रदक्षिणा घातल्या.’॥ २९॥

अंगद कहइ जाउँ मैं पारा।
जियँ संसय कछु फिरती बारा॥
जामवंत कह तुम्ह सब लायक।
पठइअ किमि सबही कर नायक॥

अंगद म्हणाला, ‘मी पलीकडे जाईन, परंतु परत येता येईल की नाही, अशी मनात शंका आहे.’ जांबवान म्हणाला, ‘तू सर्व प्रकारे योग्य आहेस, परंतु तू सर्वांचा नेता आहेस. तुला कसे पाठविता येईल?’॥ १॥

कहइ रीछपति सुनु हनुमाना।
का चुप साधि रहेहु बलवाना॥
पवन तनय बल पवन समाना।
बुधि बिबेक बिग्यान निधाना॥

ऋक्षराज जांबवानाने हनुमानाला म्हटले, ‘हे हनुमाना, हे बलवाना, तू का गप्प आहेस? तू वायू पुत्र आहेस आणि बळामध्येवायूसमानच आहेस. तू बुद्धी, विवेक व विज्ञानाची खाण आहेस.॥ २॥

कवन सो काज कठिन जग माहीं।
जो नहिं होइ तात तुम्ह पाहीं॥
राम काज लगि तव अवतारा।
सुनतहिं भयउ पर्बताकारा॥

जगात असे कोणते कठीण काम आहे की, बाबा रे, जे तुझ्याकडून होऊ शकणार नाही? श्रीरामांच्या कार्यासाठीच तुझा अवतार झाला आहे.’ हे ऐकताच हनुमान पर्वताच्या आकारासारखा विशाल झाला.॥ ३॥

कनक बरन तन तेज बिराजा।
मानहुँ अपर गिरिन्ह कर राजा॥
सिंहनाद करि बारहिं बारा।
लीलहिं नाघउँ जलनिधि खारा॥

त्याचा सोन्यासारखा रंग होता. शरीरावर तेज शोभत होते, जणू दुसरा पर्वतांचा राजा सुमेरू होता. हनुमानाने वारंवार सिंहनाद करून म्हटले, ‘मी या खाऱ्या समुद्राला लीलया उल्लंघून जाईन.॥ ४॥

सहित सहाय रावनहि मारी।
आनउँ इहाँ त्रिकूट उपारी॥
जामवंत मैं पूँछउँ तोही।
उचित सिखावनु दीजहु मोही॥

मी रावणाला त्याच्या सहाय्यकांसह ठार मारून त्रिकूट पर्वत उपटून येथे घेऊन येऊ शकतो. हे जांबवाना, मी तुला विचारतो की, मला काय करायचे आहे, ते सांग.’॥ ५॥

एतना करहु तात तुम्ह जाई।
सीतहि देखि कहहु सुधि आई॥
तब निज भुज बल राजिवनैना।
कौतुक लागि संग कपि सेना॥

जांबवान म्हणाला, ‘हे हनुमंता, तू इतकेच कर की, सीतेला पाहून परत ये आणि बातमी सांग. नंतर कमलनयन श्रीराम आपल्या बाहुबलाने राक्षसांचा संहार करून सीतेला घेऊन येतील. लीला म्हणून ते वानरांची सेना बरोबर घेतील.॥ ६॥

कपि सेन संग सँघारि निसिचर रामु सीतहि आनिहैं।
त्रैलोक पावन सुजसु सुर मुनि नारदादि बखानिहैं॥
जो सुनत गावत कहत समुझत परम पद नर पावई।
रघुबीर पद पाथोज मधुकर दास तुलसी गावई॥

वानरांची सेना बरोबर घेऊन, राक्षसांचा संहार करून श्रीराम सीतेला घेऊन येतील. मग देव आणि नारदादी मुनी तिन्ही लोकांना पवित्र करणाऱ्या त्यांच्या सुंदर कीर्तीचे वर्णन करतील. ते ऐकून, गाऊन, सांगून व समजून घेऊन मनुष्य परम पद प्राप्त करतील. श्रीरघुवीरांच्या चरण-कमलांवरील भ्रमर बनून तुलसीदास ती कीर्ती गात आहे.

भव भेषज रघुनाथ जसु सुनहिं जे नर अरु नारि।
तिन्ह कर सकल मनोरथ सिद्ध करहिं त्रिसिरारि॥ ३०(क)॥

श्रीरघुवीरांची कीर्ती ही जन्म-मरणरूप भव-रोगाची अचूक औषधी आहे. जे स्त्री-पुरुष ती ऐकतील, त्यांचे मनोरथ श्रीराम पूर्ण करतील.॥ ३०(क)॥

नीलोत्पल तन स्याम काम कोटि सोभा अधिक।
सो०—सुनिअ तासु गुन ग्राम जासु नाम अघ खग बधिक॥ ३०(ख)॥

ज्यांचे नील कमलाप्रमाणे श्यामल शरीर आहे, ज्यांची शोभा कोटॺवधी कामदेवांहून अधिक आहे आणि ज्यांचे नाम हे पापरूपी पक्ष्यांना मारण्यासाठी पारध्यासारखे आहे, त्या श्रीरामांच्या लीला समूहांचे वर्णन ऐकावे.॥ ३०(ख)॥