०६ तारेला श्रीरामांचा उपदेश, सुग्रीवाचा राज्याभिषेक आणि अंगदाला युवराजपद

तारा बिकल देखि रघुराया।
दीन्ह ग्यान हरि लीन्ही माया॥
छिति जल पावक गगन समीरा।
पंच रचित अति अधम सरीरा॥

तारा व्याकूळ झाल्याचे पाहून श्रीरघुनाथांनी तिला ज्ञान दिले व तिचे अज्ञान हरण केले. ते म्हणाले, ‘पृथ्वी, जल, अग्नी, आकाश आणि वायू या पंचतत्त्वांनी हे अत्यंत तुच्छ शरीर बनलेले आहे.॥ २॥

प्रगट सो तनु तव आगें सोवा।
जीव नित्य केहि लगि तुम्ह रोवा॥
उपजा ग्यान चरन तब लागी।
लीन्हेसि परम भगति बर मागी॥

ते वालीचे शरीर तर तुझ्यासमोर प्रत्यक्ष झोपलेले आहे, आणि जीव हा नित्य आहे. मग तू कशासाठी रडतेस?’ जेव्हा ज्ञान उत्पन्न झाले, तेव्हा ती भगवंतांच्या चरणी लागली आणि तिने परम भक्तीचा वर मागितला.॥ ३॥

उमा दारु जोषित की नाईं।
सबहि नचावत रामु गोसाईं॥
तब सुग्रीवहि आयसु दीन्हा।
मृतक कर्म बिधिवत सब कीन्हा॥

शिव म्हणतात, ‘हे उमे, स्वामी राम सर्वांना कठपुतळी प्रमाणे नाचवीत असतात.’ त्यानंतर श्रीरामांनी सुग्रीवाला आज्ञा केली आणि सुग्रीवाने विधिपूर्वक वालीचे सर्व अंत्यकर्म केले.॥ ४॥

राम कहा अनुजहि समुझाई।
राज देहु सुग्रीवहि जाई॥
रघुपति चरन नाइ करि माथा।
चले सकल प्रेरित रघुनाथा॥

तेव्हा श्रीरामचंद्रांनी लक्ष्मणाला समजावून म्हटले, ‘तू जाऊन सुग्रीवाला राज्य दे.’ श्रीरघुनाथांच्या आज्ञेने सर्व लोक श्रीरघुनाथांच्या चरणी नतमस्तक होऊन निघून गेले.॥ ५॥

लछिमन तुरत बोलाए पुरजन बिप्र समाज।
राजु दीन्ह सुग्रीव कहँ अंगद कहँ जुबराज॥ ११॥

लक्ष्मणाने लगेच सर्व नगरवासीयांना व ब्राह्मण मंडळींना बोलावून घेतले आणि त्यांच्यासमोर सुग्रीवाला राज्य व अंगदाला युवराजपद दिले.॥ ११॥

उमा राम सम हित जग माहीं।
गुरु पितु मातु बंधु प्रभु नाहीं॥
सुर नर मुनि सब कै यह रीती।
स्वारथ लागि करहिं सब प्रीती॥

‘हे पार्वती, जगामध्ये श्रीरामांच्यासारखा अकारण हित करणारा गुरू, पिता, माता, बंधू आणि स्वामी असा दुसरा कोणी नाही. देव, मनुष्य आणि मुनी या सर्वांची रीत अशीच आहे की, स्वार्थासाठीच सर्व प्रेम करतात.॥ १॥

बालि त्रास ब्याकुल दिन राती।
तन बहु ब्रन चिंताँ जर छाती॥
सोइ सुग्रीव कीन्ह कपिराऊ।
अति कृपाल रघुबीर सुभाऊ॥

जो सुग्रीव रात्रंदिवस वालीच्या भीतीने व्याकूळ असे, ज्याच्या शरीरावर बऱ्याच जखमा झाल्या होत्या आणि ज्याची छाती चिंतेने जळत होती, त्या सुग्रीवाला श्रीरामांनी वानरांचा राजा बनविले. श्रीरामचंद्रांचा स्वभाव अत्यंत कृपाळू आहे.॥ २॥

जानतहूँ अस प्रभु परिहरहीं।
काहे न बिपति जाल नर परहीं॥
पुनि सुग्रीवहि लीन्ह बोलाई।
बहु प्रकार नृपनीति सिखाई॥

हे जाणूनही जे लोक अशा प्रभूला सोडून देतात, ते विपत्तींच्या जाळ्यात का अडकणार नाहीत? मग श्रीरामांनी सुग्रीवाला बोलावून घेतले आणि अनेक प्रकारे राजनीती शिकविली.॥ ३॥

कह प्रभु सुनु सुग्रीव हरीसा।
पुर न जाउँ दस चारि बरीसा॥
गत ग्रीषम बरषा रितु आई।
रहिहउँ निकट सैल पर छाई॥

मग प्रभू म्हणाले, ‘हे वानरराज सुग्रीवा, मी चौदा वर्षे कोणत्याही गावात जाणार नाही. ग्रीष्मऋतू जाऊन वर्षाऋतू आला. आता मी येथे जवळच पर्वतावर राहीन.॥ ४॥

अंगद सहित करहु तुम्ह राजू।
संतत हृदयँ धरेहु मम काजू॥
जब सुग्रीव भवन फिरि आए।
रामु प्रबरषन गिरि पर छाए॥

अंगदासह तू राज्य कर. माझे काम नेहमी लक्षात ठेव.’ त्यानंतर सुग्रीव घरी परतला, तेव्हा श्रीराम प्रवर्षण पर्वतावर जाऊन राहिले.॥ ५॥