१२ जटायु-रावण युद्ध

गीधराज सुनि आरत बानी।
रघुकुलतिलक नारि पहिचानी॥
अधम निसाचर लीन्हें जाई।
जिमि मलेछ बस कपिला गाई॥

गृध्रराज जटायूने सीतेचे दुःखी बोलणे ऐकून ओळखले की, ही रघुकुलतिलक श्रीरघुनाथांची पत्नी आहे. त्याला दिसले की, कपिला गाय एखाद्या म्लेंच्छाच्या तावडीत सापडावी, तसा नीच राक्षस जबरदस्तीने तिला नेत आहे.॥ ४॥

सीते पुत्रि करसि जनि त्रासा।
करिहउँ जातुधान कर नासा॥
धावा क्रोधवंत खग कैसें।
छूटइ पबि परबत कहुँ जैसें॥

तो म्हणाला, ‘हे सीते, भिऊ नकोस. मी या राक्षसाचा नाश करतो.’ असे म्हणून तो पक्षी रागारागाने धावून गेला. पर्वतावर वज्र कोसळावे तसा.॥ ५॥

रे रे दुष्ट ठाढ़ किन होही।
निर्भय चलेसि न जानेहि मोही॥
आवत देखि कृतांत समाना।
फिरि दसकंधर कर अनुमाना॥

तो आह्वान देऊन म्हणाला, ‘अरे दुष्टा, थांबत का नाहीस? निर्भयपणे निघाला आहेस. तू मला ओळखले नाहीस?’ यमाप्रमाणे तो येत असल्याचे पाहून रावण वळला आणि मनात विचार करू लागला की,॥ ६॥

की मैनाक कि खगपति होई।
मम बल जान सहित पति सोई॥
जाना जरठ जटायू एहा।
मम कर तीरथ छाँड़िहि देहा॥

हा एक तर मैनाक पर्वत आहे किंवा पक्ष्यांचा राजा गरुड. परंतु तो गरुड तर आपला स्वामी विष्णूप्रमाणे माझे बळ जाणतो. जवळ आल्यावर रावणाने ओळखले की ‘हा तर म्हातारा जटायू आहे. माझ्या हातरूपी तीर्थांत हा आपले शरीर सोडील.’॥ ७॥

सुनत गीध क्रोधातुर धावा।
कह सुनु रावन मोर सिखावा॥
तजि जानकिहि कुसल गृह जाहू।
नाहिं त अस होइहि बहुबाहू॥

हे ऐकताच जटायू रागाने मोठॺा वेगाने धावून गेला आणि म्हणाला, ‘रावणा, माझे म्हणणे ऐक. जानकीला सोडून सुखरूप आपल्या घरी जा. नाहीतर अनेक भुजा असणाऱ्या, रावणा! असे होईलकी,॥ ८॥

राम रोष पावक अति घोरा।
होइहि सकल सलभ कुल तोरा॥
उतरु न देत दसानन जोधा।
तबहिं गीध धावा करि क्रोधा॥

श्रीरामांच्या अत्यंत भयानक क्रोधाग्नीमध्ये तुझा संपूर्ण वंश पतंगाप्रमाणे भस्म होईल.’ वीर रावणाने काही उत्तर दिले नाही, तेव्हा तो क्रोधाने धावला.॥ ९॥

धरि कच बिरथ कीन्ह महि गिरा।
सीतहि राखि गीध पुनि फिरा॥
चोचन्ह मारि बिदारेसि देही।
दंड एक भइ मुरुछा तेही॥

त्याने रावणाचे केस पकडून त्याला रथातून खाली खेचले. रावण पृथ्वीवर पडला. जटायूने सीतेला एका बाजूला बसविले आणि चोची मार-मारून रावणाचे शरीर विदीर्ण केले. त्याला थोडा वेळ मूर्च्छा आली.॥ १०॥

तब सक्रोध निसिचर खिसिआना।
काढ़ेसि परम कराल कृपाना॥
काटेसि पंख परा खग धरनी।
सुमिरि राम करि अदभुत करनी॥

जेव्हा चिडलेल्या रावणाने क्रोधाने अत्यंत भयानक कटॺार घेतली आणि जटायूचे पंख कापून टाकले, तेव्हा अशाप्रकारे अद्भुत पराक्रम गाजवून जटायू श्रीरामांच्या लीलेंचे स्मरण करीत पृथ्वीवर पडला.॥ ११॥

सीतहि जान चढ़ाइ बहोरी।
चला उताइल त्रास न थोरी॥
करति बिलाप जाति नभ सीता।
ब्याध बिबस जनु मृगी सभीता॥

सीतेला पुन्हा रथात घालून रावण लगबगीने निघाला. त्याला खूप भीती वाटत होती. सीता आकाशातून विलाप करीत जात होती. जणू व्याधाच्या जाळ्यात सापडलेली एखादी भयभीत हरिणी.॥ १२॥

गिरि पर बैठे कपिन्ह निहारी।
कहि हरि नाम दीन्ह पट डारी॥
एहि बिधि सीतहि सो लै गयऊ।
बन असोक महँ राखत भयऊ॥

पर्वतावर बसलेल्या वानरांना पाहून सीतेने हरिनाम घेऊन आपली ओढणी खाली टाकली. अशाप्रकारे रावण सीतेला घेऊन गेला आणि तिला त्याने अशोकवनात नेऊन ठेवले.॥ १३॥

हारि परा खल बहु बिधि भय अरु प्रीति देखाइ।
तब असोक पादप तर राखिसि जतन कराइ॥ २९(क)॥

सीतेला अनेक प्रकारे भीती व प्रेम दाखवून तो दुष्ट थकला, तेव्हा त्याने तिच्या रक्षणाची व्यवस्था करून तिला अशोक वृक्षाखाली ठेवले.॥ २९(क)॥