२९ भरताकडे दूत पाठविणे

तब बसिष्ठ मुनि समय सम कहि अनेक इतिहास।
सोक नेवारेउ सबहि कर निज बिग्यान प्रकास॥ १५६॥

तेव्हा वसिष्ठांनी प्रसंगानुकूल पूर्वीच्या अनेक गोष्टी सांगून आपल्या विज्ञानाच्या प्रकाशाने सर्वांचे दुःख निवारण केले.॥ १५६॥

तेल नावँ भरि नृप तनु राखा।
दूत बोलाइ बहुरि अस भाषा॥
धावहु बेगि भरत पहिं जाहू।
नृप सुधि कतहुँ कहहु जनि काहू॥

वसिष्ठांनी दोणीमध्ये तेल भरून राजाचा देह त्यामध्ये ठेवविला. नंतर दूतांना बोलावून त्यांना सांगितले की, ‘तुम्ही लवकर धावत भरताकडे जा. मात्र राजांच्या मृत्यूची वार्ता कुणालाही सांगू नका.॥ १॥

एतनेइ कहेहु भरतसन जाई।
गुर बोलाइ पठयउ दोउ भाई॥
सुनि मुनि आय सुधा वन धाए।
चले बेग बर बाजि लजाए॥

जाऊन भरताला एवढेच सांगा की, दोघा भावांना गुरुजींनी बोलावले आहे.’ मुनींची आज्ञा होताच दूत दौडू लागले. ते उत्तम प्रकारच्या घोडॺांनाही आपल्या धावण्याच्या गतीने लाजवीत होते.॥ २॥

अनरथु अवध अरंभेउ जब तें।
कुसगुन होहिं भरत कहुँ तब तें॥
देखहिं राति भयानक सपना।
जागि करहिं कटु कोटि कलपना॥

जेव्हा अयोध्येमध्ये अनर्थ सुरू झाले, तेव्हापासून भरताला अपशकुन होऊ लागले. रात्री त्याला भयंकर स्वप्ने पडत होती आणि जागे झाल्यावर मनात अनेक तऱ्हेचे वाईट वाईट विचार येत होते.॥ ३॥

बिप्र जेवाँइ देहिं दिन दाना।
सिव अभिषेक करहिं बिधि नाना॥
मागहिं हृदयँ महेस मनाई।
कुसल मातु पितु परिजन भाई॥

अनिष्टाच्या शांतीसाठी तो दररोज ब्राह्मणांना भोजन घालून दाने देत होता. अनेक प्रकारांनी रुद्राभिषेक करीत होता. मनामध्ये श्रीमहादेवांना आळवून माता-पिता, कुटुंबीय व भाऊ यांची खुशाली मागत होता.॥ ४॥

एहि बिधि सोचत भरत मन धावन पहुँचे आइ।
गुर अनुसासन श्रवन सुनि चले गनेसु मनाइ॥ १५७॥

अशा प्रकारे भरत मनात काळजी करीत होता, एवढॺात दूत पोहोचले. गुरूंची आज्ञा ऐकताच भरत श्रीगणेशाची प्रार्थना करीत निघाला.॥ १५७॥

चले समीर बेग हय हाँके।
नाघत सरित सैल बन बाँके॥
हृदयँ सोचु बड़ कछु न सोहाई।
अस जानहिं जियँ जाउँ उड़ाई॥

हवेच्या वेगाने धावणाऱ्या घोडॺांना दौडवीत ते बिकट नद्या, पर्वत व जंगले ओलांडत निघाले. त्यांच्या मनात मोठी काळजी वाटत होती, काही सुचत नव्हते. मनात विचार येत होता की, उडून अयोध्येला पोहोचावे.॥ १॥

एक निमेष बरष सम जाई।
एहि बिधि भरत नगर निअराई॥
असगुन होहिं नगर पैठारा।
रटहिं कुभाँति कुखेत करारा॥

एक एक क्षण वर्षाप्रमाणे जात होता. अशाप्रकारे भरत नगराजवळ पोहोचला. नगरात प्रवेश करताना अपशकुन होऊ लागले. कावळे डावीकडे बसून कर्कशपणे काव काव करीत होते.॥ २॥

खर सिआरबोलहिं प्रतिकूला।
सुनि सुनि होइ भरत मन सूला॥
श्रीहत सर सरिताबन बागा।
नगरु बिसेषि भयावनु लागा॥

गाढवे व कोल्हे विचित्र आवाज काढत होते. हे सर्व ऐकून भरताचे मन कासावीस झाले होते. तलाव, नद्या, वने, बगीचे हे सर्व कळाहीन झाले होते. नगर फार भयंकर वाटत होते.॥ ३॥

खग मृगहयगयजाहिं न जोए।
राम बियोग कुरोग बिगोए॥
नगर नारिनरनिपट दुखारी।
मनहुँ सबन्हि सब संपति हारी॥

श्रीरामांच्या वियोगरूपी वाईट रोगाने त्रासलेले पशु-पक्षी, हत्ती-घोडे यांना पहावत नव्हते. नगरातील स्त्री-पुरुष अत्यंत दुःखी झालेले होते. जणू सर्वजण आपली सर्व संपत्ती गमावून बसले होते.॥ ४॥

पुरजन मिलहिं न कहहिं कछु गवँहिं जोहारहिं जाहिं।
भरत कुसल पूँछि न सकहिं भय बिषाद मन माहिं॥ १५८॥

नगरातील लोक भेटत होते, परंतु काही बोलत नव्हते. गुपचूप प्रणाम करून जात होते. भरतसुद्धा कुणाला खुशाली विचारत नव्हता. कारण त्याच्या मनात भय व विषाद भरला होता.॥ १५८॥