११ श्रीराम-कौसल्या-सीता-संवाद

कहि प्रिय बचन प्रिया समुझाई।
लगे मातु पद आसिष पाई॥
बेगि प्रजा दुख मेटब आई।
जननी निठुर बिसरि जनि जाई॥

श्रीरामचंद्रांनी प्रिय बोलून सीतेला समजाविले. नंतर मातेचे पाय धरून आशीर्वाद घेतला. कौसल्या म्हणाली, ‘मुला! लवकर परतयेऊन प्रजेचे दुःख दूर कर. या निष्ठुर आईला तुझा विसर न पडो.॥ ३॥

फरिहि दसा बधि बहुरि कि मोरी।
देखिहउँ नयन मनोहर जोरी॥
सुदिनसुघरी तात कब होइहि।
जननी जिअत बदन बिधु जोइहि॥

हे विधात्या, माझी ही दशा कधी बदलेल काय? मी आपल्या डोळ्यांनी या मनोहर जोडप्याला पुन्हा पाहू शकेन काय? हे पुत्रा, तुझी आई जिवंतपणी तुझा मुखचंद्र पुन्हा पाहू शकेल, तो सुंदर दिवस व शुभ क्षण केव्हा येईल?॥ ४॥

बहुरि बच्छ कहि लालु कहि रघुपति रघुबर तात।
कबहिं बोलाइ लगाइ हियँ हरषि निरखिहउँ गात॥ ६८॥

बाळ! ‘वत्स’ म्हणून, ‘लाला’ म्हणून, ‘रघुपती’ म्हणून, ’ ‘रघुवर’ म्हणून मी तुला पुन्हा केव्हा हृदयाशी धरीन? व आनंदाने तुला पाहू शकेन?’॥ ६८॥

लखि सनेह कातरि महतारी।
बचनु न आव बिकल भइ भारी॥
राम प्रबोधु कीन्ह बिधि नाना।
समउ सनेहु न जाइ बखाना॥

माता प्रेमाने अधीर असून इतकी व्याकूळ झाली आहे की, तिच्या तोंडातून शब्द फुटत नाही. तेव्हा श्रीरामचंद्रांनी अनेक प्रकारे मातेला समजावले. त्या प्रसंगाचे व प्रेमाचे वर्णन करणे अशक्य.॥ १॥

तबजानकीसासुपग लागी।
सुनिअ माय मैं परम अभागी॥
सेवा समय दैअँबनु दीन्हा।
मोर मनोरथु सफल न कीन्हा॥

मग जानकी सासूच्या पाया पडून म्हणाली, ‘आई ! ऐका. मी मोठी दुर्दैवी आहे. तुमची सेवा करण्याच्या वेळी देवाने मला वनवास दिला. माझे मनोरथ पूर्ण केले नाहीत.॥ २॥

तजबछोभु जनि छाड़िअ छोहू।
करमु कठिन कछु दोसु न मोहू॥
सुनि सिय बचन सासु अकुलानी।
दसा कवनि बिधि कहौं बखानी॥

तुम्ही क्षोभ सोडा, परंतु माझ्यावरील कृपा सोडू नका. कर्माची गती कठीण आहे. माझाही काही दोष नाही.’ सीतेचे हे बोलणे ऐकून सासू व्याकूळ झाली. तिच्या अवस्थेचे वर्णन मी कसे करणार?’॥ ३॥

बारहिं बार लाइ उर लीन्ही।
धरि धीरजु सिख आसिष दीन्ही॥
अचल होउ अहि वातु तुम्हारा।
जब लगि गंग जमुन जल धारा॥

कौसल्येने सीतेला वारंवार हृदयाशी धरले व धीर धरून उपदेश केला, आणि आशीर्वाद दिला की, ‘जोपर्यंत गंगा व यमुनेचा प्रवाह वाहात राहील, तोपर्यंत तुझे सौभाग्य अढळ राहील.’॥ ४॥

सीतहि सासु असीस सिख दीन्हि अनेक प्रकार।
चली नाइ पद पदुम सिरु अति हित बारहिं बार॥ ६९॥

सासूने सीतेला अनेक प्रकारचे आशीर्वाद व उपदेश दिले. आणि सीता मोठॺा प्रेमाने सासूच्या चरणी मस्तक ठेवून निघाली.॥ ६९॥