०२ रामराज्याभिषेकाची तयारी

सब कें उर अभिलाषु अस कहहिं मनाइ महेसु।
आप अछत जुबराज पद रामहि देउ नरेसु॥ १॥

सर्वांच्या मनात हीच अभिलाषा होती आणि सर्वजण श्रीमहादेवांची विनवणी करून म्हणत होते की, राजांनी आपल्या उपस्थितीतच श्रीरामचंद्रांना युवराजपद द्यावे.॥ १॥

एक समय सब सहित समाजा।
राजसभाँ रघुराजु बिराजा॥
सकल सुकृत मूरति नरनाहू।
राम सुजसु सुनि अतिहि उछाहू॥

एका प्रसंगी रघुकुलभूषण राजा दशरथ आपल्या सर्व परिवारासह राजसभेमध्ये विराजमान झाले होते. महाराज सर्व पुण्यांची मूर्ती होते. श्रीरामांची उज्ज्वल कीर्ती ऐकून त्यांना अत्यंत आनंद वाटत होता.॥ १॥

नृप सब रहहिं कृपा अभिलाषें।
लोकप करहिं प्रीति रुख राखें॥
तिभुवन तीनि काल जग माहीं।
भूरिभाग दसरथ सम नाहीं॥

सर्व राजे दशरथांची कृपा मिळण्याची कामना करीत आणि लोकपालसुद्धा त्यांच्या कलाप्रमाणे वागून त्यांच्यावर प्रेम करीत. तीन लोक आणि तिन्ही कालांमध्ये दशरथांसारखा महद्भाग्यवान कोणी नव्हता.॥ २॥

मंगलमूल रामु सुत जासू।
जो कछु कहिअ थोर सबु तासू॥
रायँ सुभायँ मुकुरु कर लीन्हा।
बदनु बिलोकि मुकुटु सम कीन्हा॥

मांगल्याचे मूळ असलेले श्रीरामचंद्र ज्यांचे पुत्र आहेत, त्यांच्याविषयी जेवढे सांगावे तेवढे थोडेच आहे. राजांनी सहज हाती आरसा घेतला आणि त्यात पाहून आपला मुकुट व्यवस्थित केला.॥ ३॥

श्रवन समीप भए सित केसा।
मनहुँ जरठपनु अस उपदेसा॥
नृप जुबराजु राम कहुँ देहू।
जीवन जनम लाहु किन लेहू॥

त्यांना दिसले की, आपल्या कानाजवळचे केस पांढरे झाले आहेत. जणू म्हातारपण सांगत होते की, ‘हे राजा, श्रीरामचंद्रांना युवराजपददेऊन पले जीवन आणि जन्माचे सार्थक का करून घेत नाहीस?’॥ ४॥

यह बिचारु उर आनि नृप सुदिनु सुअवसरु पाइ।
प्रेम पुलकि तन मुदित मन गुरहि सुनायउ जाइ॥ २॥

मनात हा विचार येताच राजा दशरथांनी शुभ दिन आणि चांगला मुहूर्त पाहून मोठॺा प्रेमाने पुलकित होऊन व आनंदमग्न मनाने तो विचार गुरू वसिष्ठांना सांगितला.॥ २॥

कहइ भुआलु सुनिअ मुनिनायक।
भए राम सब बिधि सब लायक॥
सेवक सचिव सकल पुरबासी।
जे हमारे अरि मित्र उदासी॥

महाराज म्हणाले, ‘हे मुनिराज, ऐका. श्रीरामचंद्र आता सर्व प्रकारे योग्य झाले आहेत. सेवक, मंत्री, सर्व नगरवासी आणि जे आपले शत्रू, मित्र व तटस्थ आहेत,॥ १॥

सबहि रामु प्रिय जेहि बिधि मोही।
प्रभु असीस जनु तनु धरि सोही॥
बिप्र सहित परिवार गोसाईं।
करहिं छोहु सब रौरिहि नाईं॥

त्या सर्वांना श्रीरामचंद्र माझ्याप्रमाणेच प्रिय आहेत. त्यांच्या रूपाने तुमचा आशीर्वादच शरीर धारण करून शोभत आहे. हे स्वामी, सर्व ब्राह्मण व परिवार हे सर्व तुमच्या समानच त्यांच्यावर प्रेम करतात.॥ २॥

जे गुर चरन रेनु सिर धरहीं।
ते जनु सकल बिभव बस करहीं॥
मोहि सम यहु अनुभयउ न दूजें।
सबु पायउँ रज पावनि पूजें॥

जे लोक गुरूंच्या चरणांची धूळ मस्तकावर धारण करतात, जणू संपूर्ण ऐश्वर्यच त्यांच्या मुठीत येते. याचा अनुभव माझ्याशिवाय दुसऱ्या कोणाला नसावा. तुमच्या पवित्र चरणरजाची पूजा करून मी सर्व काही मिळविले.॥ ३॥

अब अभिलाषु एकु मन मोरें।
पूजिहि नाथ अनुग्रह तोरें॥
मुनि प्रसन्न लखि सहज सनेहू।
कहेउ नरेस रजायसु देहू॥

आता माझ्या मनात एकच अभिलाषा आहे. हे गुरुवर्य, तीसुद्धा तुमच्या कृपेनेच पूर्ण होईल.’ राजांचे स्वाभाविक प्रेम पाहून मुनींनी प्रसन्न होऊन म्हटले, ‘महाराज, बोला, काय इच्छा आहे?॥ ४॥

राजन राउर नामु जसु सब अभिमत दातार।
फल अनुगामी महिप मनि मन अभिलाषु तुम्हार॥ ३॥

हे राजन, तुमचे नाव आणि कीर्ती ही सर्व मनोवांछित वस्तू देणारी आहे. हे राजांच्या मुकुटमणी! तुमच्या मनात अभिलाषा येण्यापूर्वीच तिचे आपोआप फल मिळते.’॥ ३॥

सब बिधि गुरु प्रसन्नजियँ जानी।
बोलेउ राउ रहँसि मृदु बानी॥
नाथ रामु करिअहिं जुबराजू।
कहिअ कृपा करि करिअ समाजू॥

आपले गुरू सर्व प्रकारे प्रसन्न आहेत, असे पाहून राजा आनंदाने कोमल वाणीने म्हणाले, ‘हे गुरुवर्य! श्रीरामचंद्रांना युवराज करा. आज्ञा मिळाली की, तयारी करता येईल.॥ १॥

मोहि अछत यहु होइ उछाहू।
लहहिं लोग सब लोचन लाहू॥
प्रभु प्रसाद सिव सबइ निबाहीं।
यह लालसा एक मन माहीं॥

मी जिवंत असताना हा आनंदोत्सव झाला, तर सर्वांच्या डोळ्यांचे पारणे फिटेल. हे प्रभू, तुमच्या कृपेमुळे भगवान शिवांनी सर्व कामना पूर्ण केल्या. केवळ ही एकच इच्छा मनात उरली आहे.॥ २॥

पुनि न सोच तनु रहउ कि जाऊ।
जेहिं न होइ पाछें पछिताऊ॥
सुनि मुनि दसरथ बचन सुहाए।
मंगल मोद मूल मन भाए॥

ती पूर्ण झाल्यास मग काही काळजी नाही. मग देह राहो अथवा जावो. नंतर पश्चात्ताप करावा लागणार नाही.’ राजा दशरथांचे मंगल व आनंदमूलक सुंदर वचन ऐकून मुनी मनातून प्रसन्न झाले.॥ ३॥

सुनु नृप जासु बिमुख पछिताहीं।
जासु भजन बिनु जरनि न जाहीं॥
भयउ तुम्हार तनय सोइ स्वामी।
रामु पुनीत प्रेम अनुगामी॥

वसिष्ठ म्हणाले, ‘हे राजा, ऐका. ज्यांना विन्मुख झाल्याने लोकांना पश्चात्ताप करावा लागतो आणि ज्यांच्या भजनाविना मनातील दुःख दूर होत नाही, तेच सर्वलोकमहेश्वर स्वामी श्रीराम तुमचे पुत्र झालेले आहेत. ते पवित्र प्रेमामागोमाग येतात.॥ ४॥

बेगि बिलंबु न करिअ नृप साजिअ सबुइ समाजु।
सुदिन सुमंगलु तबहिं जब रामु होहिं जुबराजु॥ ४॥

हे राजा, आता उशीर करू नका. लवकर सर्व साहित्य जमवा.श्रीरामचंद्र युवराज होतील, तोच शुभ आणि सुंदर मंगलमय दिवस होय.’॥ ४॥

मुदित महीपति मंदिर आए।
सेवक सचिव सुमंत्रु बोलाए॥
कहि जयजीव सीस तिन्ह नाए।
भूप सुमंगल बचन सुनाए॥

राजा आनंदित होऊन राजमहालात आले. त्यांनी सेवकांकडून सुमंत इत्यादी मंत्र्यांना पाचारण केले. त्यांनी ‘‘जय जीव’’ असे म्हणून अभिवादन केले. तेव्हा राजांनी श्रीरामांना युवराजपद देण्याचा सुंदर मंगलमय प्रस्ताव मांडला.॥ १॥

जौं पाँचहि मत लागै नीका।
करहु हरषि हियँ रामहि टीका॥

आणि म्हटले, ‘जर तुम्हा पंचांना हा विचार योग्य वाटत असेल, तर आनंदाने तुम्ही श्रीरामचंद्रांना राजतिलक करा.’॥ २॥

मंत्री मुदित सुनत प्रिय बानी।
अभिमत बिरवँ परेउ जनु पानी॥
बिनती सचिव करहिं कर जोरी।
जिअहु जगतपति बरिस करोरी॥

हे प्रिय बोलणे ऐकताच मंत्री आनंदित झाले. जणू त्यांच्या मनोरथरूपी रोपटॺावर पाणी शिंपले गेले. त्यांनी हात जोडून म्हटले, ‘हे जगत्पती, तुम्ही कोटॺवधी वर्षे जगावे.॥ ३॥

जग मंगल भल काजु बिचारा।
बेगिअ नाथ न लाइअ बारा॥
नृपहि मोदु सुनि सचिव सुभाषा।
बढ़त बौंड़ जनु लही सुसाखा॥

तुम्ही सर्व जगाचे कल्याण करणाऱ्या शुभ कार्याचा विचार केलेला आहे. महाराज! घाई करा. उशीर लावू नका.’ मंत्र्यांची सुंदर वाणी ऐकून राजांना आनंद झाला. जणू वाढत जाणाऱ्या वेलीला सुंदर फांदीचा आधार मिळाला.॥ ४॥

कहेउ भूप मुनिराज कर जोइ जोइ आयसु होइ।
राम राज अभिषेक हित बेगि करहु सोइ सोइ॥ ५॥

महाराज म्हणाले, ‘श्रीरामचंद्रांच्या राज्याभिषेकासाठी मुनिराज वसिष्ठांची जी जी आज्ञा असेल, ती सर्व तुम्ही त्वरित पूर्ण करा.’॥ ५॥

हरषि मुनीस कहेउ मृदु बानी।
आनहु सकल सुतीरथ पानी॥
औषध मूल फूल फल पाना।
कहे नाम गनि मंगल नाना॥

मुनिराजांनी आनंदाने व कोमल वाणीने सांगितले की, ‘सर्व श्रेष्ठ तीर्थांचे जल आणा.’ मग त्यांनी औषधे, मुळे, फुले, पाने इत्यादी मांगलिक वस्तूंची नावे सांगितली.॥ १॥

चामर चरम बसन बहु भाँती।
रोम पाट पट अगनित जाती॥
मनिगन मंगल बस्तु अनेका।
जो जग जोगु भूप अभिषेका॥

चवऱ्या, मृगचर्म, अनेक प्रकारची वस्त्रे, असंख्य प्रकारची लोकरी व रेशमी वस्त्रे, रत्ने आणि राज्याभिषेकासाठी आवश्यक असणाऱ्या बऱ्याच वस्तू मागविण्याची आज्ञा दिली.॥ २॥

बेद बिदित कहि सकल बिधाना।
कहेउ रचहु पुर बिबिध बिताना॥
सफल रसाल पूगफल केरा।
रोपहु बीथिन्ह पुर चहुँ फेरा॥

मुनींनी वेदांमध्ये सांगितलेले सर्व विधान त्यांना सांगितले, ‘नगरात अनेक मंडप सजवा. फळांसह असलेले आंबे, सुपारी व केळींचे वृक्ष नगरातील गल्‍ल्यांतून चोहीकडे लावा.॥ ३॥

रचहु मंजु मनि चौकें चारू।
कहहु बनावन बेगि बजारू॥
पूजहु गनपति गुर कुलदेवा।
सब बिधि करहु भूमिसुर सेवा॥

सुंदर रत्नांच्या मनोहर रांगोळ्या काढा. बाजार लगोलग सजविण्यास सांगा. श्रीगणेश, गुरू व कुलदेवता यांची पूजा करा व ब्राह्मणांचा सर्व प्रकारे सन्मान करा.॥ ४॥

ध्वज पताक तोरन कलस सजहु तुरग रथ नाग।
सिर धरि मुनिबर बचन सबु निज निज काजहिं लाग॥ ६॥

ध्वज, पताका, तोरणे, कलश, घोडे, रथ व हत्ती हे सर्व सज्ज करा.’ मुनिश्रेष्ठ वसिष्ठांचे सांगणे शिरोधार्य मानून सर्वजण कामाला लागले.॥ ६॥

जो मुनीस जेहि आयसु दीन्हा।
सो तेहिं काजु प्रथम जनु कीन्हा॥
बिप्र साधु सुर पूजत राजा।
करत राम हित मंगल काजा॥

मुनीश्वरांनी ज्याला जे काम सांगितले, ते त्याने इतके पटापट केले की, जणू ते त्याने पूर्वीच करून ठेवले होते. ब्राह्मण, साधू व देव यांची पूजा राजा दशरथ करू लागले आणि श्रीरामचंद्रांच्यासाठी सर्व मंगल कार्ये करू लागले.॥ १॥

सुनत राम अभिषेक सुहावा।
बाज गहागह अवध बधावा॥
राम सीय तनसगुन जनाए।
फरकहिं मंगल अंग सुहाए॥

श्रीरामचंद्रांच्या राज्याभिषेकाची शुभवार्ता ऐकताच अयोध्येमध्ये मोठॺा उत्साहाने वाद्ये वाजू लागली. श्रीरामचंद्र आणि सीता यांच्या अंगांवर शुभ शकुन दिसू लागले. त्यांचे सुंदर मंगल अवयव स्फुरू लागले.॥ २॥

पुलकि सप्रेम परसपर कहहीं।
भरत आगमनु सूचक अहहीं॥
भए बहुत दिन अति अवसेरी।
सगुन प्रतीति भेंट प्रिय केरी॥

पुलकित होऊन दोघे मोठॺा प्रेमाने परस्पर म्हणू लागले की, ‘भरत मामाच्या गावी गेला आहे, तो परत येण्याचे हे शुभ शकुन आहेत. बरेच दिवस झाले, भेटण्याची इच्छा मनात वारंवार येते. शकुनामुळे प्रिय व्यक्तीच्या भेटीचा विश्वास वाटू लागतो.॥ ३॥

भरत सरिस प्रिय को जग माहीं।
इहइ सगुन फलु दूसर नाहीं॥
रामहि बंधु सोच दिन राती।
अंडन्हि कमठ हृदउ जेहि भाँती॥

आणि जगात भरताशिवाय आम्हांला कोण प्रिय आहे? शकुनाचे हे फल असणार, दुसरे नाही.’ श्रीरामचंद्रांच्या मनात आपल्या भरत बंधूचाच विचार रात्रंदिवस असे. ज्याप्रमाणे कासवीचे मन अंडॺात गुंतलेले असते.॥ ४॥

एहि अवसर मंगलु परम सुनि रहँसेउ रनिवासु।
सोभत लखि बिधु बढ़त जनु बारिधि बीचि बिलासु॥ ७॥

याच वेळी ही परम मंगल वार्ता ऐकून संपूर्ण अंतःपुर आनंदित झाले, ज्याप्रमाणे चंद्र वाढत असल्याचे पाहून समुद्रामध्ये लहरींचा विलास शोभून दिसू लागतो.॥ ७॥

प्रथम जाइ जिन्ह बचन सुनाए।
भूषन बसन भूरि तिन्ह पाए॥
प्रेम पुलकि तन मन अनुरागीं।
मंगल कलस सजन सब लागीं॥

अंतःपुरात जाऊन ज्यांनी ही वार्ता सर्वांत प्रथम सांगितली, त्यांना पुष्कळशी वस्त्राभूषणे बक्षीस म्हणून मिळाली. राण्यांचे शरीर प्रेमामुळे रोमांचित झाले आणि मन प्रेम-मग्न झाले. त्या सर्वजणी मंगल कलश सजवू लागल्या.॥ १॥

चौकें चारु सुमित्राँ पूरी।
मनिमय बिबिध भाँति अति रूरी॥
आनँद मगन राम महतारी।
दिए दान बहु बिप्र हँकारी॥

सुमित्रेने रत्नांच्या अनेक अत्यंत सुंदर व मनोहर रांगोळ्या काढल्या. आनंद-मग्न झालेल्या श्रीरामांच्या कौसल्या मातेने ब्राह्मणांना बोलावून पुष्कळ दाने दिली.॥ २॥

पूजीं ग्रामदेबि सुर नागा।
कहेउ बहोरि देन बलिभागा॥
जेहि बिधि होइ राम कल्यानू।
देहु दया करि सो बरदानू॥

तिने ग्रामदेवता, देव व नाग यांची पूजा केली आणि नवस केले. तिने सर्वांना प्रार्थना केली की, ज्यायोगे श्रीरामांचे कल्याण होईल, असे वरदान देण्याची कृपा करा.॥ ३॥

गावहिं मंगल कोकिलबयनीं।
बिधुबदनीं मृगसावकनयनीं॥

कोकिळेसारख्या मधुर वाणीच्या, चंद्रमुखी व बालमृगनयना स्त्रिया मंगलगान करू लागल्या.॥ ४॥

राम राज अभिषेकु सुनि हियँ हरषे नर नारि।
लगे सुमंगल सजन सब बिधि अनुकूल बिचारि॥ ८॥

श्रीरामचंद्रांच्या राज्याभिषेकाची वार्ता ऐकून सर्व स्त्री-पुरुषांच्या हृदयात हर्ष झाला आणि विधाता आपणास अनुकूल आहे, असे मानून ते सर्व सुंदर मंगल-वेषभूषा करू लागले.॥ ८॥

तब नरनाहँ बसिष्ठु बोलाए।
रामधाम सिख देन पठाए॥
गुर आगमनु सुनत रघुनाथा।
द्वार आइ पद नायउ माथा॥

मग राजांनी वसिष्ठांना पाचारण केले आणि समयोचित उपदेश करण्यासाठी श्रीरामचंद्रांच्या महालात पाठविले. गुरूंचे आगमन होत आहे, असे ऐकताच श्रीरघुनाथांनी दरवाजावर येऊन त्यांच्या चरणी मस्तक ठेवले.॥ १॥

सादर अरघ देइ घर आने।
सोरह भाँति पूजि सनमाने॥
गहे चरन सिय सहित बहोरी।
बोले रामु कमल कर जोरी॥

आदराने अर्घ्य देऊन त्यांना आत नेले आणि षोडशोपचारे पूजा करून त्यांना सन्मानित केले. नंतर सीतेसह त्यांच्या पाया पडून कर-कमल जोडून श्रीराम म्हणाले,॥ २॥

सेवक सदन स्वामि आगमनू।
मंगल मूल अमंगल दमनू॥
तदपि उचित जनु बोलि सप्रीती।
पठइअ काज नाथ असि नीती॥

‘सेवकाच्या घरी स्वामींनी येणे, हे जरी मांगल्यांचे मूळ आहे आणि अमंगळाचा नाश करणारे आहे, तरी हे नाथ, या दासाला प्रेमाने कामासाठी बोलाविले असते, तर ते योग्य झाले असते. नीती असेच सांगते.॥ ३॥

प्रभुता तजि प्रभु कीन्ह सनेहू।
भयउ पुनीत आजु यहु गेहू॥
आयसु होइ सो करौं गोसाईं।
सेवकु लहइ स्वामि सेवकाईं॥

परंतु मोठेपणा विसरून व स्वतः येऊन जो स्नेह आपण प्रगट केला, त्यामुळे हे घर पवित्र झाले. गुरुमहाराज, आता जी आपली आज्ञा असेल, त्याप्रमाणे करीन. स्वामींच्या सेवेमध्येच सेवकाचा लाभ असतो.’॥ ४॥

सुनि सनेह साने बचन मुनि रघुबरहि प्रसंस।
राम कस न तुम्ह कहहु अस हंस बंस अवतंस॥ ९॥

श्रीरामांचे हे प्रेमपूर्ण वचन ऐकून मुनी वसिष्ठांनी श्रीरघुनाथांची प्रशंसा करीत म्हटले, ‘हे राम, तुम्ही असे का बरे म्हणणार नाही? कारण तुम्ही सूर्यवंशाचे भूषण आहात.’॥ ९॥

बरनि राम गुन सीलु सुभाऊ।
बोले प्रेम पुलकि मुनिराऊ॥
भूप सजेउ अभिषेक समाजू।
चाहत देन तुम्हहि जुबराजू॥

श्रीरामचंद्रांचे गुण, शील आणि स्वभाव यांची वाखाणणी करीत मुनिराज प्रेम-पुलकित होऊन म्हणाले, ‘हे श्रीराम, दशरथांनी राज्याभिषेकाची तयारी केली आहे. तुम्हांला युवराजपद देण्याची त्यांची इच्छा आहे.॥ १॥

राम करहु सब संजम आजू।
जौं बिधि कुसल निबाहै काजू॥
गुरु सिख देइ राय पहिं गयऊ।
राम हृदयँ अस बिसमउ भयऊ॥

म्हणून हे राम, तुम्ही आज विधिपूर्वक उपवास, हवन इत्यादी करून संयमाने रहा. त्यामुळे विधाता यशस्वीपणे हे कार्य पार पाडील.’ गुरुजी उपदेश करून राजा दशरथांच्याकडे गेले. श्रीरामांच्या मनात हे ऐकून या गोष्टीचे आश्चर्य वाटले की,॥ २॥

जनमे एक संग सब भाई।
भोजन सयन केलि लरिकाई॥
करनबेध उपबीत बिआहा।
संग संग सब भए उछाहा॥

‘आम्ही सर्व बंधू बरोबरच जन्मलो, आमचे खाणे-पिणे, झोपणे, लहानपणीचे खेळ, कर्णवेधन, उपनयन आणि विवाह ह्या सर्व गोष्टी बरोबरच झाल्या.॥ ३॥

बिमल बंस यहु अनुचित एकू।
बंधु बिहाइ बड़ेहि अभिषेकू॥
प्रभु सप्रेम पछितानि सुहाई।
हरउ भगत मन कै कुटिलाई॥

परंतु या निर्मल सूर्यवंशात हीच एक गोष्ट अनुचित वाटते की, सर्व भावांना सोडून मोठॺा भावालाच राज्याभिषेक होतो.’ तुलसीदास म्हणतात की, प्रभू श्रीरामचंद्रांचा हा प्रेमळ पश्चात्ताप भक्तांच्या चित्ताची कुटिलता हरण करो.॥ ४॥

तेहि अवसर आए लखन मगन प्रेम आनंद।
सनमाने प्रिय बचन कहि रघुकुल कैरव चंद॥ १०॥

त्याचवेळी प्रेम व आनंदात मग्न होऊन लक्ष्मण आला. रघुकुलरूपी कुमुदाला प्रफुल्ल करणारे चंद्र श्रीराम यांनी प्रेमळ बोलून त्याचा सन्मान केला.॥ १०॥

बाजहिं बाजने बिबिध बिधाना।
पुर प्रमोदु नहिं जाइ बखाना॥
भरत आगमनु सकल मनावहिं।
आवहुँ बेगि नयन फलु पावहिं॥

पुष्कळ प्रकारची वाद्ये वाजत होती. नगरातील आनंदाचे वर्णन करणे अशक्य. सर्व लोक भरताचे आगमन व्हावे, अशी कामना करीत होते. ‘ते सुद्धा लवकरच यावेत आणि राज्याभिषेकाचा उत्सव पाहून त्यांनी डोळ्यांचे समाधान करून घ्यावे.’॥ १॥

हाट बाट घर गलीं अथाईं।
कहहिं परसपर लोग लोगाईं॥
कालि लगन भलि केतिक बारा।
पूजिहि बिधि अभिलाषु हमारा॥

बाजार, रस्ते, घरे, गल्‍ल्या आणि कट्ट्यांवर जिकडे-तिकडे स्त्री-पुरुष आपापसात म्हणत होते की, विधाता आमची अभिलाषा पूर्ण करील तो शुभ मुहूर्त उद्या केव्हा आहे?॥ २॥

कनकसिंघासन सीय समेता।
बैठहिं रामु होइ चित चेता॥
सकलकहहिं कब होइहि काली।
बिघन मनावहिं देव कुचाली॥

जेव्हा श्रीरामचंद्र सीतेसह सुवर्ण सिंहासनावर विराजमान होतील, तेव्हा आमची मनोकामना पूर्ण होईल. एकीकडे सर्वजण म्हणत आहेत की, उद्याचा दिवस केव्हा उजाडणार? दुसरीकडे षड्यंत्र करणारे देव विघ्न आणू पाहत होते.॥ ३॥

तिन्हहि सोहाइ न अवध बधावा।
चोरहि चंदिनि राति न भावा॥
सारद बोलि बिनय सुर करहीं।
बारहिं बार पाय लै परहीं॥

चोरांना ज्याप्रमाणे चांदणे आवडत नाही, त्याप्रमाणे देवांना अयोध्येतील आनंदोत्सव आवडत नव्हते. सरस्वतीदेवीला बोलावून ते विनवणी करीत होते आणि वारंवार तिच्या पाया पडून लोटांगण घालत होते.॥ ४॥

बिपति हमारि बिलोकि बड़ि मातु करिअ सोइ आजु।
रामु जाहिं बन राजु तजि होइ सकल सुरकाजु॥ ११॥

ते म्हणत होते की, ‘हे माते, आमचे संकट बघून असे काहीतरी करा की, श्रीरामचंद्र्र राज्य सोडून वनात जातील आणि देवांची सर्व कार्ये सिद्ध करतील.’॥ ११॥

सुनि सुर बिनय ठाढ़ि पछिताती।
भइउँ सरोज बिपिन हिमराती॥
देखि देव पुनि कहहिं निहोरी।
मातु तोहि नहिं थोरिउ खोरी॥

देवांची विनंती ऐकून सरस्वती उभी राहून पश्चात्ताप करीत होती की, ‘अरेरे, मी कमलवनासाठी हेमंत ऋतूमधील रात्र झाले.’ ती असा पश्चात्ताप करीत होती, तेव्हा देव पुन्हा विनवणी करून म्हणू लागले की, ‘माते, यामध्ये तुम्हांला कोणताही दोष लागणार नाही.॥ १॥

बिसमय हरष रहित रघुराऊ।
तुम्ह जानहु सब राम प्रभाऊ॥
जीव करम बस सुख दुख भागी।
जाइअ अवध देवहित लागी॥

श्रीरघुनाथ हे हर्षविषादापासून अलिप्त आहेत. त्यांचा संपूर्ण प्रभाव तुम्हांला माहीत आहे. जीव हा आपल्या कर्मामुळे सुख-दुःख प्राप्त करतो. म्हणूनच देवांच्या हितासाठी तुम्ही अयोध्येला जा.’॥ २॥

बार बार गहि चरन सँकोची।
चली बिचारि बिबुध मति पोची॥
ऊँच निवासु नीचि करतूती।
देखि न सकहिं पराइ बिभूती॥

देवांनी वारंवार पाया पडून सांगितले, तेव्हा सरस्वतीला भीड पडली. मग ती विचार करीत निघाली की, देवांची बुद्धी किती क्षुद्र आहे. यांचा निवास उच्चस्थानी आहे, परंतु यांचे विचार क्षुद्र आहेत. यांना दुसऱ्याचे ऐश्वर्य पहावत नाही.॥ ३॥

आगिल काजु बिचारि बहोरी।
करिहहिं चाह कुसल कबि मोरी॥
हरषि हृदयँ दसरथ पुर आई।
जनु ग्रह दसा दुसह दुखदाई॥

परंतु श्रीराम वनात गेल्याने राक्षसांचा वध होईल व जग सुखी होईल, या पुढील कामाचा विचार करून चतुर कवी माझी कामना पूर्ण करतील, असा विचार करून सरस्वती मनात आनंदून अयोध्येला आली. जणू ती दुःसह दुःख देणारी ग्रहदशाच आली होती.॥ ४॥