२४ सप्तर्षींकडून सतीची परीक्षा

रिषिन्ह गौरि देखी तहँ कैसी।
मूरतिमंत तपस्या जैसी॥
बोले मुनि सुनु सैलकुमारी।
करहु कवन कारन तपु भारी॥

सप्तर्षींनी (तेथे जाऊन पाहिले) तर पार्वती जणू मूर्तिमंत तपस्याच होती. मुनी म्हणाले, हे शैलकुमारी, ऐक. तू कशासाठी इतके कठोर तप करीत आहेस?॥ १॥

केहि अवराधहु का तुम्ह चहहू।
हम सन सत्य मरमु किन कहहू॥
कहत बचन मनु अति सकुचाई।
हँसिहहु सुनि हमारि जड़ताई॥

तू कोणाची आराधना करीत आहेस आणि तुझी इच्छा काय आहे? आम्हांला आपले गुपित खरे खरे का सांगत नाहीस? (पार्वती म्हणाली,) ‘सांगताना मनात मोठा संकोच वाटतो. तुम्ही माझा मूर्खपणा ऐकून हसाल.॥ २॥

मनु हठ परा न सुनइ सिखावा।
चहत बारि पर भीति उठावा॥
नारद कहा सत्य सोइ जाना।
बिनु पंखन्ह हम चहहिं उड़ाना॥

माझ्या मनाने हट्ट धरला आहे, काही केल्या ते ऐकत नाही आणि पाण्यावर भिंत उभी करावी, असे त्याला वाटते. नारदांनी जे सांगितले होते, ते खरे मानून मी पंखाविना उडू इच्छिते.॥ ३॥

देखहु मुनि अबिबेकु हमारा।
चाहिअ सदा सिवहि भरतारा॥

मुनींनो, तुम्ही माझा वेडेपणा पाहा की, शिवांना आपला पती बनविण्याची माझी कामना आहे.’॥ ४॥

सुनत बचन बिहसे रिषय गिरिसंभव तव देह।
नारद कर उपदेसु सुनि कहहु बसेउ किसु गेह॥ ७८॥

पार्वतीचे बोलणे ऐकून ऋषी हसले आणि म्हणाले, ‘तुझा देह पर्वतापासून उत्पन्न झाला आहे, (म्हणूनच तू अशी मंदबुद्धी आहेस.) सांग, नारदांचा उपदेश ऐकून आजवर कुणाचे घर नांदले आहे बरे?॥ १॥

दच्छसुतन्ह उपदेसेन्हि जाई।
तिन्ह फिरि भवनु न देखा आई॥
चित्रकेतु कर घरु उन घाला।
कनककसिपु कर पुनि अस हाला॥

त्यांनी जाऊन दक्षाच्या मुलांना उपदेश दिला होता, त्यामुळे पुन्हा कधी परत येऊन त्यांनी घराचे तोंडही पाहिले नाही. चित्रकेतूचे घर नारदानेच उध्वस्त केले. नंतर हीच परिस्थिती हिरण्यकशिपूची झाली.॥ १॥

नारद सिख जे सुनहिं नर नारी।
अवसि होहिं तजि भवनु भिखारी॥
मन कपटी तन सज्जन चीन्हा।
आपु सरिस सबही चह कीन्हा॥

जे स्त्री-पुरुष नारदांचे म्हणणे ऐकतात, ते घरदार सोडून नक्कीच भिकारी होतात. त्यांचे मन कपटी आहे, मात्र शरीरावर सज्जनपणाची चिन्हे ते मिरवतात. ते सर्वांना आपल्यासारखे बनवू इच्छितात.॥ २॥

तेहि कें बचन मानि बिस्वासा।
तुम्ह चाहहु पति सहज उदासा॥
निर्गुन निलज कुबेष कपाली।
अकुल अगेह दिगंबर ब्याली॥

त्यांच्या (नारदांच्या) बोलण्यावर विश्वास ठेवून तुला असा पती हवासा वाटला की जो स्वभावाने उदासीन, गुणहीन, निर्लज्ज, अशोभनीय वेश धारण करणारा, नर-मुंडांची माळा धारण करणारा, कुलहीन, घर-दार नसलेला, नग्न आणि शरीरावर साप लपेटून घेणारा आहे.॥ ३॥

कहहु कवन सुखु अस बरु पाएँ।
भल भूलिहु ठग के बौराएँ॥
पंच कहें सिवँ सती बिबाही।
पुनि अवडेरि मराएन्हि ताही॥

असा वर मिळाल्यावर तुला सुख मिळेल काय, ते सांग. तू त्या लबाडाच्या (नारदाच्या) बहकावण्यावर चांगलीच फसलीस. पूर्वीं पंचांनी सांगितल्यामुळे शिवांनी सतीशी विवाह केला, परंतु नंतर तिला त्याग करून मारून टाकले.॥ ४॥

अब सुख सोवत सोचु नहिं भीख मागि भव खाहिं।
सहज एकाकिन्ह के भवन कबहुँ कि नारि खटाहिं॥ ७९॥

आता शिवांना काही काळजी उरली नाही. भीक मागून खातात, आणि सुखाने झोपतात. अशा स्वभावाच्या एकटॺा राहाणाऱ्यांच्या घरात कधी कुणी स्त्री टिकेल काय बरे?॥ ७९॥

अजहूँ मानहु कहा हमारा।
हम तुम्ह कहुँ बरु नीक बिचारा॥
अति सुंदर सुचि सुखद सुसीला।
गावहिं बेद जासु जस लीला॥

अजुनही आमचे म्हणणे मान. आम्ही तुझ्यासाठी चांगला वर पाहिला आहे. तो फारच सुंदर, पवित्र, सुखदायक आणि सुशील आहे. त्याचे यशोगान व लीलागान वेद करतात.॥ १॥

दूषन रहित सकल गुन रासी।
श्रीपति पुर बैकुंठ निवासी॥
अस बरु तुम्हहि मिलाउब आनी।
सुनत बिहसि कह बचन भवानी॥

तो दोषरहित आहे, सर्व गुणांचे भांडार आहे, लक्ष्मीचा स्वामी आहे आणि वैकुंठपुरात राहाणारा आहे. आम्ही अशा वराशी तुझी भेट घालून देतो.’ हे ऐकताच पार्वती हसून म्हणाली,॥ २॥

सत्य कहेहु गिरिभव तनु एहा।
हठ न छूट छूटै बरु देहा॥
कनकउ पुनि पाषान तें होई।
जारेहुँ सहजु न परिहर सोई॥

‘माझे शरीर पर्वतापासून उत्पन्न झाले आहे, हे तुम्ही बरोबरच सांगितले आहे. म्हणून शरीर सुटले तरी माझा हट्ट सुटणार नाही. सोने हे सुद्धा पाषाणापासून बनते. म्हणूनच ते जाळल्यावर देखील आपला स्वभाव (उजळपणा) सोडत नाही.॥ ३॥

नारद बचन न मैं परिहरऊँ।
बसउ भवनु उजरउ नहिं डरऊँ॥
गुर कें बचन प्रतीति न जेही।
सपनेहुँ सुगम न सुख सिधि तेही॥

म्हणून नारदांचे वचन मी मोडणार नाही. मग घर नांदो अगर उध्वस्त होवो, त्याला मी भीत नाही. ज्याचा गुरूंच्या वचनांवर विश्वास नसतो, त्याला सुख व सिद्धी स्वप्नातही लाभत नाही.॥ ४॥

महादेव अवगुन भवन बिष्नु सकल गुन धाम।
जेहि कर मनु रम जाहि सन तेहि तेही सन काम॥ ८०॥

महादेव अवगुणांचे माहेर आहेत आणि विष्णू सर्व सद्गुणांचे धाम आहेत, असे जरी मानले, तरी ज्याचे मन ज्याच्या ठिकाणी रमते, त्याला त्याच्याशीच कर्तव्य असते.॥ ८०॥

जौं तुम्ह मिलतेहु प्रथम मुनीसा।
सुनतिउँ सिख तुम्हारि धरि सीसा॥
अब मैं जन्मु संभु हित हारा।
को गुन दूषन करै बिचारा॥

हे मुनीश्वरांनो, तुम्ही जर मला पूर्वी भेटला असता, तर मी तुमचा उपदेश (कदाचित) शिरोधार्य मानला असता. परंतु आता मी आपला जन्म शिवांना अर्पण केलेला आहे. मग गुण-दोषांचा विचार कोण करणार?॥ १॥

जौं तुम्हरे हठ हृदयँ बिसेषी।
रहि न जाइ बिनु किएँ बरेषी॥
तौ कौतुकिअन्ह आलसु नाहीं।
बर कन्या अनेक जग माहीं॥

जर तुमचा फारच हट्ट असेल आणि विवाहाविषयी बोलण्याविना तुम्हांला चैन पडत नसेल, तर जगात वर व कन्या पुष्कळ आहेत. गंमत करणाऱ्यांना आळस नसतो. (म्हणून ही गंमत आणखी कुठेतरी जाऊन करा.)॥ २॥

जन्म कोटि लगि रगर हमारी।
बरउँ संभु न त रहउँ कुआरी॥
तजउँ न नारद कर उपदेसू।
आपु कहहिं सत बार महेसू॥

वरायचे तर श्रीशिवांनाच वरीन, हाच माझा कोटॺवधी जन्मांपर्यंत आग्रह राहील. नाहीतर मी कुमारीच राहीन. स्वतः शिवांनी शंभर वेळा जरी मला सांगितले, तरी मी नारदांचा उपदेश सोडून देणार नाही.’॥ ३॥

मैं पा परउँ कहइ जगदंबा।
तुम्ह गृह गवनहु भयउ बिलंबा॥
देखि प्रेमु बोले मुनि ग्यानी।
जय जय जगदंबिके भवानी॥

जगज्जननी पार्वती पुढे म्हणाली की, ‘मी तुमच्या पाया पडते. तुम्ही आपल्याघरी परत जा. खूप उशीर झाला आहे.’ (शिवांच्याविषयी पार्वतीचे असे) अढळ प्रेमपाहून ज्ञानी मुनी म्हणाले की, ‘हे जगज्जननी, हे भवानी, तुझा विजय असो, विजय असो.॥ ४॥

तुम्ह माया भगवान सिव सकल जगत पितु मातु।
नाइ चरन सिर मुनि चले पुनि पुनि हरषत गातु॥ ८१॥

तू माया असून शिव हे परमात्मा आहेत. तुम्ही दोघे संपूर्ण विश्वाचे माता-पिता आहात.’ (असे म्हणून) मुनी पार्वतीच्या पाया पडून निघाले. (पार्वतीचा भाव पाहून) त्यांचे देह वारंवार रोमांचित होत होते.॥ ८१॥

जाइ मुनिन्ह हिमवंतु पठाए।
करि बिनती गिरजहिं गृह ल्याए॥
बहुरि सप्तरिषि सिव पहिं जाई।
कथा उमा कै सकल सुनाई॥

मुनींनी जाऊन हिमवानाला पार्वतीकडे पाठविले आणि त्याला सांगितले की, पार्वतीची समजूत घालून तिला घरी घेऊन या. नंतर सप्तर्षी शंकरांच्याजवळ गेले आणि त्यांनी पार्वतीची सगळी कथा त्यांना सांगितली.॥ १॥

भए मगन सिव सुनत सनेहा।
हरषि सप्तरिषि गवने गेहा॥
मनु थिर करि तब संभु सुजाना।
लगे करन रघुनायक ध्याना॥

पार्वतीचे प्रेम ऐकून शिव आनंदमग्न झाले. सप्तर्षी प्रसन्न होऊन आपल्या घरी ब्रह्मलोकी गेले. तेव्हा ज्ञानी भगवान शिव मन स्थिर करून श्रीरामांचे ध्यान करू लागले.॥ २॥

तारकु असुर भयउ तेहि काला।
भुज प्रताप बल तेज बिसाला॥
तेहिं सब लोक लोकपति जीते।
भए देव सुख संपति रीते॥

त्याच सुमारास तारकासुर उत्पन्न झाला होता. त्याचे बाहुबल, प्रताप व तेज प्रचंड होते. त्याने सर्व लोक आणि लोकपालांना जिंकले. त्यामुळे सर्व देव सुख-संपत्तिहीन झाले.॥ ३॥

अजर अमर सो जीति न जाई।
हारे सुर करि बिबिध लराई॥
तब बिरंचि सन जाइ पुकारे।
देखे बिधि सब देव दुखारे॥

तारकासुर अजरामर होता, म्हणून त्याला कोणीही जिंकू शकत नव्हते. देवांनी त्याच्याबरोबर पुष्कळ युद्धे केली, पण ते पराभूत झाले. तेव्हा ते ब्रह्मदेवांपाशी जाऊन गाऱ्हाणे सांगू लागले. ब्रह्मदेवांनी सर्व देवांचे दुःख प्रत्यक्ष पाहिले.॥ ४॥

सब सन कहा बुझाइ बिधि दनुज निधन तब होइ।
संभु सुक्र संभूत सुत एहि जीतइ रन सोइ॥ ८२॥

ब्रह्मदेवांनी सर्वांना समजावून सांगितले की, ‘भगवान शिवांच्या तेजापासून जेव्हा पुत्र जन्माला येईल, तेव्हा तो या दैत्याला युद्धात जिंकेल व त्यात त्याचा मृत्यू होईल.॥ ८२॥

मोर कहा सुनि करहु उपाई।
होइहि ईस्वर करिहि सहाई॥
सतीं जो तजी दच्छ मख देहा।
जनमी जाइ हिमाचल गेहा॥

मी सांगतो, तो उपाय करा. ईश्वराचे साहय्य लाभेल व तुमचे काम होईल. सतीने दक्षाच्या यज्ञात देहत्याग केला होता, तिनेच आता हिमालयाच्या घरी जन्म घेतला आहे.॥ १॥

तेहिं तपु कीन्ह संभु पति लागी।
सिव समाधि बैठे सबु त्यागी॥
जदपि अहइ असमंजस भारी।
तदपि बात एक सुनहु हमारी॥

तिने भगवान शिव पती व्हावे, म्हणून तप केले आहे आणि इकडे शिव हे सर्व काही सोडून देऊन समाधी लावून बसले आहेत. ही मोठी घोटाळ्याची स्थिती आहे, परंतु मी सांगतो ते ऐका.॥ २॥

पठवहु कामु जाइ सिव पाहीं।
करै छोभु संकर मन माहीं॥
तब हम जाइ सिवहि सिर नाई।
करवाउब बिबाहु बरिआई॥

तुम्ही जाऊन कामदेवाला शिवांच्याकडे पाठवून द्या. तो शिवांच्या मनात क्षोभ उत्पन्न करील. (त्यांची समाधी भंग करील.) तेव्हा आपण जाऊन शिवांच्या चरणी मस्तक ठेवू आणि हट्ट धरून (त्यांना लग्नासाठी प्रवृत्त करून) त्यांचे लग्न करू.’॥ ३॥

एहि बिधि भलेहिं देवहित होई।
मत अति नीक कहइ सबु कोई॥
अस्तुति सुरन्ह कीन्हि अति हेतू।
प्रगटेउ बिषमबान झषकेतू॥

असे झाले तरच देवांचे कल्याण होईल. सर्वजण म्हणाले, ‘हा विचार चांगला आहे.’ नंतर देवांनी मोठॺा प्रेमाने कामदेवाची स्तुती केली, तेव्हा माशाचा ध्वज असणारा पंचबाण कामदेव प्रकट झाला.॥ ४॥