१४ मानस-रचनेची तिथी

एहि बिधि सब संसय करि दूरी।
सिर धरि गुर पद पंकज धूरी॥
पुनि सबही बिनवउँ कर जोरी।
करत कथा जेहिं लाग न खोरी॥

अशा प्रकारे सर्व संदेह दूर करून आणि श्रीगुरूंच्या चरण-कमलांची धूळ मस्तकी धारण करून मी पुन्हा हात जोडून सर्वांना विनंती करतो. त्यामुळे कथेच्या रचनेमध्ये कोणत्याही दोषाचा स्पर्श होणार नाही.॥ १॥

सादर सिवहि नाइ अब माथा।
बरनउँ बिसद राम गुन गाथा॥
संबत सोरह सै एकतीसा।
करउँ कथा हरि पद धरि सीसा॥

आता मी आदराने श्री शिवांना मस्तक नमवून श्रीरामांच्या गुणांची पवित्र कथा सांगतो. श्रीहरींच्या चरणांवर मस्तक ठेवून विक्रम संवत १६३१ मध्ये ही कथा प्रारंभ करीत आहे.॥ २॥

नौमी भौम बार मधुमासा।
अवधपुरी यह चरित प्रकासा॥
जेहि दिन राम जनम श्रुति गावहिं।
तीरथ सकल तहाँ चलि आवहिं॥

चैत्र मासातील नवमी तिथी, मंगळवार या दिवशी अयोध्येमध्ये हे चरित्र प्रकाशित झाले. ज्या दिवशी श्रीरामांचा जन्म असतो, त्या दिवशी सर्व तीर्थे तेथे येतात, असे वेद सांगतात.॥ ३॥

असुर नाग खग नर मुनि देवा।
आइ करहिं रघुनायक सेवा॥
जन्म महोत्सव रचहिं सुजाना।
करहिं राम कल कीरति गाना॥

असुर, नाग, पक्षी, मनुष्य, मुनी व देव हे सर्वजण अयोध्येमध्ये येऊन श्रीरघुनाथांची सेवा करतात. बुद्धिमान माणसे जन्मोत्सव साजरा करतात आणि श्रीरामांच्या सुंदर कीर्तीचे गायन करतात.॥ ४॥

मज्जहिं सज्जन बृंद बहु पावन सरजू नीर।
जपहिं राम धरि ध्यान उर सुंदर स्याम सरीर॥ ३४॥

त्या दिवशी सज्जन लोकांचे अनेक समूह शरयू नदीच्या पवित्र जलामध्ये स्नान करतात आणि हृदयामध्ये सुंदर श्यामल शरीर असलेल्या श्रीरघुनाथांचे ध्यान करीत त्यांच्या नामाचा जप करतात.॥ ३४॥

दरस परस मज्जन अरु पाना।
हरइ पाप कह बेद पुराना॥
नदी पुनीत अमित महिमा अति।
कहि न सकइ सारदा बिमल मति॥

शरयू नदीचे दर्शन, स्पर्श, स्नान, आणि जल-प्राशन या गोष्टी पापांचे हरण करतात, असे वेद-पुराणे सांगतात. ही नदी मोठी पवित्र आहे. हिचा महिमा अनंत आहे. तिचे महात्म्य अत्यंत बुद्धिमती सरस्वतीसुद्धा वर्णन करू शकत नाही.॥ १॥

राम धामदा पुरी सुहावनि।
लोक समस्त बिदित अति पावनि॥
चारि खानि जग जीव अपारा।
अवध तजें तनु नहिं संसारा॥

ही शोभायमान अयोध्यापुरी श्रीरामचंद्रांचे परमधाम प्राप्त करून देणारी आहे. ही सर्व लोकांमध्ये प्रसिद्ध आहे आणि अत्यंत पवित्र आहे. जगामध्ये (अंडज, स्वेदज, उद्भिज्ज आणि जरायुज) या चार योनींतील अनंत जीव आहेत. यांपैकी जे जीव अयोध्येमध्ये शरीर-त्याग करतात, ते पुन्हा संसारात येत नाहीत. (जन्म-मृत्यूच्या फेऱ्यातून सुटून भगवंतांच्या परमधामामध्ये निवास करतात.)॥ २॥

सब बिधि पुरी मनोहर जानी।
सकल सिद्धिप्रद मंगल खानी॥
बिमल कथा कर कीन्ह अरंभा।
सुनत नसाहिं काम मद दंभा॥

ही अयोध्यापुरी सर्व प्रकारे मनोहर, सर्व सिद्धी देणारी आणि कल्याणाची खाण आहे, असे समजून मी या निर्मल कथेचा आरंभ येथे केला. ही ऐकल्यावर काम, मद आणि दंभ नष्ट होतात.॥ ३॥

रामचरितमानस एहि नामा।
सुनत श्रवन पाइअ बिश्रामा॥
मन करि बिषय अनल बन जरई।
होइ सुखी जौं एहिं सर परई॥

याचे नाव रामचरितमानस, असे आहे. हे कानांनी ऐकताच मनःशांती मिळते. विषयरूपी दावानलामध्ये जळत असलेला मनरूपी हत्ती जर या रामचरितमानसरूपी सरोवरात पडला, तर सुखी होईल.॥ ४॥

रामचरितमानस मुनि भावन।
बिरचेउ संभु सुहावन पावन॥
त्रिबिध दोष दुख दारिद दावन।
कलि कुचालि कुलि कलुष नसावन॥

हे रामचरितमानस मुनिजनांना प्रिय आहे. या सुंदर व पवित्र अशा मानसाची रचना श्रीशिवांनी केली. तिन्ही प्रकारचे दोष, दुःख आणि दारिद्रॺ, कलियुगातील दुष्ट वर्तन व सर्व पापांचा नाश करणारे हे आहे.॥ ५॥

रचि महेस निज मानस राखा।
पाइ सुसमउ सिवा सन भाषा॥
तातें रामचरितमानस बर।
धरेउ नाम हियँ हेरि हरषि हर॥

श्रीमहादेवांनी हे रचून आपल्या मनात ठेवले होते आणि योग्य वेळ येताच पार्वतीला सांगितले. यामुळे शंकरांनी हे आपल्या मनात वसलेले पाहून आणि प्रसन्न होऊन याला ‘रामचरितमानस’ असे सुंदर नाव ठेवले.॥ ६॥

कहउँ कथा सोइ सुखद सुहाई।
सादर सुनहु सुजन मन लाई॥

मी तीच सुखदायक व सुंदर रामकथा सांगत आहे. हे सज्जनांनो, आदराने मनःपूर्वक हिचे श्रवण करा.॥ ७॥