१२ मासपरायण, पहला विश्राम

नाम प्रसाद संभु अबिनासी।
साजु अमंगल मंगल रासी॥
सुक सनकादि सिद्ध मुनि जोगी।
नाम प्रसाद ब्रह्मसुख भोगी॥

नामाच्या कृपेमुळे शंकर अविनाशी आहेत आणि त्यांनी अमंगल वेष धारण केला असला, तरी ते मंगलाची खाण आहेत. शुकदेव व सनकादिक सिद्ध, मुनी आणि योगीजन हे नामाच्या प्रसादाने ब्रह्मानंदाचा अनुभव घेत आहेत.॥ १॥

नारद जानेउ नाम प्रतापू।
जग प्रिय हरि हरि हर प्रिय आपू॥
नामु जपत प्रभु कीन्ह प्रसादू।
भगत सिरोमनि भे प्रहलादू॥

नारद मुनी हे नामाचा प्रताप जाणतात. सर्व जगाला हरी प्रिय आहेत. (तर हरीला हर प्रिय आहेत.) आणि (नामजपामुळे) नारद हरि-हर या दोघांनाही प्रिय आहेत. नाम जपल्यामुळे भगवंताने कृपा केली, त्यामुळे प्रह्लाद भक्तशिरोमणी झाला.॥ २॥

ध्रुवँ सगलानि जपेउ हरि नाऊँ।
पायउ अचल अनूपम ठाऊँ॥
सुमिरि पवनसुत पावन नामू।
अपने बस करि राखे रामू॥

ध्रुवाने सावत्र आईच्या बोलण्यामुळे दुःखी होऊन सकाम भावनेने हरीचे नाम जपले. त्याच्या भावामुळे त्याला अढळ व अजोड स्थान (ध्रुवलोक) मिळाले. हनुमानाने पवित्र नामाचे स्मरण करून श्रीरामांना आपल्या अधीन करून ठेवले.॥ ३॥

अपतु अजामिलु गजु गनिकाऊ।
भए मुकुत हरि नाम प्रभाऊ॥
कहौं कहाँ लगि नाम बड़ाई।
रामु न सकहिं नाम गुन गाई॥

नीच अजामिळ, गजेंद्र, वेश्या हे सुद्धा श्रीहरीच्या नामप्रभावाने मुक्त झाले. मी नामाचे महात्म्य किती सांगू? श्रीराम स्वतःसुद्धा नामाचे गुण वर्णन करू शकत नाहीत.॥ ४॥

नामु राम को कलपतरु कलि कल्यान निवासु।
जो सुमिरत भयो भाँग तें तुलसी तुलसीदासु॥ २६॥

कलियुगामध्ये श्रीरामांचे नाम हे मनोवांछित पदार्थ देणारे आणि कल्याणाचा निवास आहे. त्याचे स्मरण केल्याने भांगेप्रमाणे (निकृष्ट) असलेला तुलसीदास तुळशीप्रमाणे (पवित्र) झाला.॥ २६॥

चहुँ जुग तीनि कालतिहुँ लोका।
भए नाम जपि जीव बिसोका॥
बेद पुरान संत मत एहू।
सकल सुकृत फल राम सनेहू॥

चारी युगांमध्ये, तिन्ही कालांमध्ये आणि तिन्ही लोकांमध्ये नामाचा जप करून जीव शोकमुक्त झाले आहेत. वेद, पुराणे व संत यांचे मत हेच आहे की, सर्व पुण्याचे फळ श्रीरामांवर प्रेम उत्पन्न होण्यातच आहे.॥ १॥

ध्यानु प्रथम जुग मख बिधि दूजें।
द्वापर परितोषत प्रभु पूजें॥
कलि केवल मल मूल मलीना।
पाप पयोनिधि जन मन मीना॥

सत्ययुगात ध्यानाने, त्रेतायुगात यज्ञाने आणि द्वापरयुगात पूजनाने भगवान प्रसन्न होत असत. परंतु कलियुग हे फक्त पापाचे मूळ आणि मलिन आहे. यामध्ये मनुष्याचे मन पापरूपी समुद्रातील मासा बनले आहे.॥ २॥

नाम कामतरु काल कराला।
सुमिरत समन सकल जग जाला॥
राम नाम कलि अभिमत दाता।
हित परलोक लोक पितु माता॥

अशा घोर कलियुगामध्ये नाम हाच कल्पतरू आहे. त्याचे स्मरण करताच ते संसारातील सर्व दगदग नाहीशी करून टाकणारे आहे. कलियुगात हे रामनाम मनोवांछित फळ देणारे आहे. ते परलोकीचे परम कल्याण करणारे असून या लोकीचे माता-पिता आहे.॥ ३॥

नहिं कलि करम न भगति बिबेकू।
राम नाम अवलंबन एकू॥
कालनेमि कलि कपट निधानू।
नाम सुमति समरथ हनुमानू॥

कलियुगामध्ये कर्म, भक्ती किंवा ज्ञानही नाही. रामनामाचाच एकमात्र आधार आहे. कपटाची खाण असलेल्या कलियुगरूपी कालनेमीला (ठार मारण्यासाठी) रामनाम हेच बुद्धिमान आणि समर्थ असा हनुमान आहे.॥ ४॥

राम नाम नरकेसरी कनककसिपु कलिकाल।
जापक जन प्रहलाद जिमि पालिहि दलि सुरसाल॥ २७॥

रामनाम हे भगवान नृसिंह आहे, कलियुग हे हिरण्यकशिपू आहे आणि नामाचा जप करणारे लोक प्रह्लादाप्रमाणे आहेत. हे रामनाम देवांचा शत्रू असलेल्या (कलियुगरूपी) दैत्याला मारून जप करणाऱ्यांचे रक्षण करील.॥ २७॥

भायँ कुभायँ अनख आलसहूँ।
नाम जपत मंगल दिसि दसहूँ॥
सुमिरि सो नाम राम गुन गाथा।
करउँ नाइ रघुनाथहि माथा॥

प्रेमाने, वैराने, क्रोधाने किंवा आळसाने, कशाही प्रकारे नाम जपल्यामुळे दाही दिशांना कल्याणच होते. त्याच रामनामाचे स्मरण करून आणि श्रीरघुनाथांसमोर मस्तक नम्र करून मी त्यांच्या गुणांचे वर्णन करतो.॥ १॥