०६ श्रीरामशलाका प्रश्नावली

मानसच्या भक्तांना श्रीरामशलाका-प्रश्नावलीचा अधिक परिचय करून देण्याची गरज वाटत नाही. तिची महत्ता व उपयोगिता बहुतेक सर्व मानस-भक्तांना परिचित आहेच. म्हणून येथे खाली त्याचे फक्त स्वरूप देऊन त्यापासून प्रश्नोत्तर काढायची पद्धत आणि त्याचे उत्तर-फल यांचा उल्लेख केलेला आहे. श्रीरामशलाका-प्रश्नावलीचे स्वरूप असे आहे—

या श्रीरामशलाका-प्रश्नावलीद्वारे कुणाला कधी आपल्या अभीष्ट प्रश्नाचे उत्तर मिळवायची इच्छा असेल, तर प्रथमतः त्या व्यक्तीने भगवान श्रीरामचंद्रांचे ध्यान करावे. त्यानंतर श्रद्धा-विश्वासपूर्वक मनाने अभीष्ट प्रश्नाचे चिंतन करीत प्रश्नावलीतील मनात येईल, त्या चौकोनावर बोट ठेवावे आणि त्या चौकोनात जे अक्षर असेल, ते वेगळ्या कोऱ्या कागदावर लिहून घ्यावे. आता ज्या चौकोनातील अक्षर लिहून ठेवले असेल, त्याच्यापुढे जावे आणि तेथून नवव्या चौकोनात जे अक्षर येईल तेही लिहून घ्यावे. अशा प्रकारे प्रत्येक नवव्या चौकोनात जे अक्षर येईल तेही क्रमाने लिहीत जावे आणि अशा प्रकारे प्रथम घेतलेल्या अक्षरापर्यंत यावे. तेथे पोहोचल्यावर एक चौपाई पूर्ण होईल. तिच्यामध्ये प्रश्नकर्त्याच्या अभीष्ट प्रश्नाचे उत्तर असेल.
येथे एवढे लक्षात ठेवावे की काही कोष्टकात ‘आ’ ची मात्रा (ा) आणि काही कोष्टकात दोन दोन अक्षरे आहेत. म्हणून गणना करताना मात्रा असलेले कोष्टक सोडून देऊ नये आणि दोन अक्षरांचे कोष्टक दोनदा धरू नये. जेथे मात्रा येईल, तेथे तिच्या पूर्वीच्या अक्षरापुढे ती मात्रा लिहून घ्यावी आणि दोन अक्षरांचे कोष्टक आले, तर तेथे दोन्ही अक्षरे एकदम लिहून घ्यावीत.
आता उदाहरणासाठी या रामशलाका-प्रश्नावलीपासून एखाद्या प्रश्नाचे उत्तर देणारी एक चौपाई घेऊया. वाचकांनी लक्षपूर्वक पहावे. कुणी भगवान श्रीरामांचे ध्यान करून आपल्या प्रश्नाचे चिंतन करीत जर प्रश्नावलीतील हे चिन्ह असलेल्या ‘म’ च्या चौकोनावर बोट ठेवले आणि वर सांगितलेल्या क्रमाने अक्षरे मोजत व लिहीत गेले, तर उत्तर म्हणून ही चौपाई तयार होईल.

हो इ हि सो इ जो रा म* र चि रा खा।
को क रि त र्क ब ढ़ा वै सा खा॥

ही चौपाई बालकांडमध्ये शिव व पार्वती यांच्या संवादात आहे. प्रश्नकर्त्याला उत्तर म्हणून या चौपाईतील आशय शोधला पाहिजे की, कार्य होण्याची शंका आहे, तेव्हा ते भगवंतावर सोपविणे श्रेयस्कर होईल.
श्रीरामशलाका-प्रश्नावलीतून या चौपाई शिवाय आणखी आठ चौपाया तयार होतात. त्या सर्वांचे स्थान व फल यांचा उल्लेख खाली दिला जात आहे. एकूण नऊ चौपाया आहेत-

१—सुनु सिय सत्य असीस हमारी।
पूजिहि मन कामना तुम्हारी॥

स्थान—ही चौपाई बालकांड मध्ये श्रीसीतेच्या गौरी-पूजनाच्या प्रसंगी आली आहे. गौरीने सीतेलाआशीर्वाद दिला आहे.
फल—प्रश्नकर्त्याचा प्रश्न उत्तम आहे. कार्य यशस्वी होईल.

२—प्रबिसि नगर कीजे सब काजा।
हृदयँ राखि कोसलपुर राजा॥

स्थान—ही चौपाई सुंदरकांडामध्ये हनुमानाने लंकेत प्रवेश करण्याच्या वेळेची आहे.
फल—भगवंतांचे स्मरण करून कार्याचा आरंभ करा. यश मिळेल.

३—उघरहिं अंत न होइ निबाहू।
कालनेमि जिमि रावन राहू॥

स्थान—ही चौपाई बालकांडाच्या प्रारंभीच्या सत्संगाच्या वर्णनाच्या प्रसंगातील आहे.
फल—या कार्यात चांगुलपणा नाही. कार्यात यश मिळण्याविषयी शंका आहे.

४—बिधि बस सुजन कुसंगत परहीं।
फनि मनि सम निज गुन अनुसरहीं॥

स्थान—ही चौपाईसुद्धा बालकांडाच्या प्रारंभीच्या सत्संगाच्या वर्णनाच्या प्रसंगीची आहे.
फल—खोटारडॺा माणसांची संगत सोडा. कार्य पूर्ण होण्याविषयी शंका आहे.

५—मुद मंगलमय संत समाजू।
जो जग जंगम तीरथराजू॥

स्थान—ही चौपाई बालकांडातील संत-समाजरूपी तीर्थाच्या वर्णनातील आहे.
फल—प्रश्न उत्तम आहे. कार्य यशस्वी होईल.

६—गरल सुधा रिपु करहिं मिताई।
गोपद सिंधु अनल सितलाई॥

स्थान—ही चौपाई हनुमानाच्या लंकेत प्रवेश करण्याच्या वेळेची आहे.
फल—प्रश्न फार श्रेष्ठ आहे. कार्य यशस्वी होईल.

७—बरुन कुबेर सुरेस समीरा।
रन सन्मुख धरि काहुँ न धीरा॥

स्थान—ही चौपाई लंकाकांडामध्ये रावणाच्या मृत्यूनंतर मंदोदरीच्या विलापाच्या प्रसंगात आहे.
फल—कार्य पूर्ण होण्यामध्ये शंका आहे.

८—सुफल मनोरथ होहुँ तुम्हारे।
रामु लखनु सुनि भए सुखारे॥

स्थान—ही चौपाई बालकांडातील पुष्पवाटिकेतून फुले आणल्यावर विश्वामित्रांचा आशीर्वाद आहे.
फल—प्रश्न फार चांगला आहे. कार्य यशस्वी होईल.
अशा प्रकारे रामशलाका प्रश्नावलीतून एकूण नऊ चौपाया तयार होतात. त्यांमध्ये सर्व प्रकारच्या प्रश्नांच्या उत्तरांचा आशय आलेला आहे.