मूले
- पाणिनिः अष्टाध्याय्याम् - “उच्चैरुदात्तः। नीचैर् अनुदात्तः। समाहारस् स्वरितः। तस्य आदितः उदात्तम् अर्धह्रस्वम्॥”
- अनेन स्वरितस्य आदितः अर्धह्रस्वम् उदात्तम्, शिष्टो भागो ऽनुदात्तः।
- इदमेव पाणिनेः प्रामाणिकं चिन्तनं स्वरितोच्चारणे ।
महाभाष्ये
महाभाष्ये ऽधो वर्तमानं प्रदर्शयति यद्
अष्टाध्याय्य्-उक्तं स्वरितविवरणं शिक्षया सङ्गच्छति स्मेति।
तस्यादित उदात्तम् अर्ध-ह्रस्वम् ॥ १.२.३२
…
एवमिहापि आमिश्रीभूतत्वान्न ज्ञायते -
कियद् उदात्तं, कियद् अनुदात्तं,
कस्मिन् अवकाशे उदात्तं, कस्मिन् अवकाशे अनुदात्तम्इति ।
तदाचार्यः सुहृद् भूत्वा अन्वाचष्टे,इयद् उदात्तम् इयद् अनुदात्तम् अस्मिन्न् अवकाशे उदात्तम् अस्मिन्नवकाशे अनुदात्तम्
इति ।
This plays the role of a mixture. Just as it is not known in the mixture of milk and water, how much is milk and how much is water and in which portion it is milk and in which portion it is water, so also it is not known here on account of their being mixed up with, how much is udatta, how much is anudatta, which portion is udatta and which portion is anudalta. Hence Acarya acting as our friend has stated this much is udatta, this much is anudatta, this portion is udātta and this portion is anudatta.
यद्य् अयम् एवं सुहृत् किमन्यान्यपि एवञ्जातीयकानि नोपदिशति ?
If so, why has not the friend dealt with similar topics in the same manner?कानि पुनस् तानि ?
What are they ?स्थानकरणानुप्रदानानि
The place of articulation, the abhyantara-prayatna and the bāhyaprayatna.व्याकरणं नाम् एयम् उत्तरा विद्या ।
सोऽसौ छन्दः शास्त्रेष्वभिविनीत उपलब्ध्याधितु ।Vyakarana is the vidya studied later on. He who has been instructed in Chandas, Sikṣā and Pratiśākhya is able to understand them from experience.
नार्थो । इदमप्युपलब्ध्या अधिगमिष्यति।
If so, this too is unnecessary. This, too, he will learn through experience.