मूलम्
दिशस् तु ककुभः काष्ठा आशाश् च हरितश् च ताः ॥1.3.1.1॥
शब्दाः
दिक्. direction (5) - दिश् (स्त्री), ककुभ् (स्त्री), काष्ठा (स्त्री), आशा (स्त्री), हरित् (स्त्री) ॥1.3.1.1॥
मूलम्
प्राच्य्-अवाची-प्रतीच्यस् ताः, पूर्व-दक्षिण-पश्चिमाः ॥1.3.1.2॥
शब्दाः
पूर्वदिक्. eastern direction (1) - प्राची (स्त्री)
दक्षिणदिक्. southern direction (2) - अवाची (स्त्री), +[अपाची (स्त्री)]
पश्चिमदिक्. western direction (1) - प्रतीची (स्त्री)
दिङ्नाम. east (3) - पूर्व (पुं), दक्षिण (स्त्री), पश्चिम (स्त्री) ॥1.3.1.2॥
मूलम्
उत्तरा दिग् उदीची स्याद्, दिश्यं तु त्रिषु दिग् भवेत् ॥1.3.2.1॥
शब्दाः
दिङ्नाम. north (1) - उत्तरा (स्त्री)
उत्तरदिक्. northern direction (1) - उदीची (स्त्री)
दिग्भवम्. belonging to a quarter (1) - दिश्य (वि) ॥1.3.2.1॥
मूलम्
अवाग्-भवम् अवाचीनम्, उदीचीनम् उदग्-भवम् ॥1.3.2.2॥
शब्दाः
दक्षिणदिक्. southern direction (1) - अवाच् (वि)
दक्षिणदिशि भवम्. belonging to the south (1) - अवाचीन (वि)
उत्तरदिशि भवम्. belonging to the north (1) - उदीचीन (वि)
उत्तरदिक्. north (1) - उदक् (अव्य) ॥1.3.2.2॥
मूलम्
प्रत्यग्-भवं प्रतीचीनं, प्राचीनं प्राग्-भवं त्रिषु ॥1.3.2.3॥
शब्दाः
पश्चिमदिक्. west (1) - प्रत्यग् (अव्य)
पश्चिमदिशि भवम्. belonging to the west (1) - प्रतीचीन (वि)
पूर्वदिशि भवम्. belonging to the east (1) - प्राचीन (नपुं)
पूर्वदिक्. east (1) - प्राक् (अव्य) ॥1.3.2.3॥
मूलम्
इन्द्रो वह्निः पितृ-पतिर् नैर्ऋतो वरुणो मरुत् ॥1.3.2.4॥
शब्दाः
पूर्वदिशायाः स्वामी. regent of the E (1) - इन्द्र (पुं)
आग्नेयदिशायाः स्वामी. regent of the SE (1) - वह्नि (पुं)
दक्षिणदिशायाः स्वामी. regent of the S (1) - पितृपति (पुं)
नैरृत्यदिशायाः स्वामी. regent of the SW (1) - नैरृत (पुं)
पश्चिमदिशायाः स्वामी. regent of the W (1) - वरुण (पुं)
वायव्यदिशायाः स्वामी. regent of the NW (1) - मरुत् (पुं) ॥1.3.2.4॥
मूलम्
कुबेर ईशः पतयः, पूर्वादीनां दिशां क्रमात् ॥1.3.3.1॥
शब्दाः
उत्तरदिशायाः स्वामी. regent of the W (1) - कुबेर (पुं)
ईशानदिशायाः स्वामी. regent of the NE (1) - ईश (पुं)
पूर्वदिक्. east (1) - पूर्व (पुं) ॥1.3.3.1॥
मूलम्
रविः शुक्रो मही-सूनुः+++(=मङ्गलः)+++, स्वर्-भानुर्+++(=राहुः)+++ भानुजो+++(=शनिः)+++ विधुः ॥1.3.3.2॥
शब्दाः
पूर्वदिशायाः ग्रहः. planet of the E (1) - रवि (पुं)
आग्नेयदिशायाः ग्रहः. planet of the SE (1) - शुक्र (पुं)
दक्षिणदिशायाः ग्रहः. planet of the S (1) - महीसूनु (पुं)
नैऋतदिशायाः ग्रहः. planet of the SW (1) - स्वर्भानु (पुं)
पश्चिमदिशायाः ग्रहः. planet of the W (1) - भानुज (पुं)
वायव्यदिशायाः ग्रहः. planet of the NW (1) - विधु (पुं) ॥1.3.3.2॥
मूलम्
बुधो बृहस्पतिश् चेति दिशां चैव तथा ग्रहाः ॥1.3.3.3॥
शब्दाः
उत्तरदिशायाः ग्रहः. planet of the W (1) - बुध (पुं)
ईशानदिशायाः ग्रहः. planet of the NE (1) - बृहस्पति (पुं) ॥1.3.3.3॥
मूलम्
ऐरावतः पुण्डरीको वामनः कुमुदोऽञ्जनः ॥1.3.3.4॥
शब्दाः
पूर्वदिग्गजः. elephant of the E (1) - ऐरावत (पुं)
आग्नेयदिग्गजः. elephant of the SE (1) - पुण्डरीक (पुं)
दक्षिणदिग्गजः. elephant of the S (1) - वामन (पुं)
नैरृतदिग्गजः. elephant of the SW (1) - कुमुद (पुं)
पश्चिमदिग्गजः. elephant of the W (1) - अञ्जन (पुं) ॥1.3.3.4॥
मूलम्
पुष्पदन्तः सार्वभौमः सुप्रतीकश् च दिग्गजाः ॥1.3.4.1॥
शब्दाः
वायव्यदिग्गजः. elephant of the NW (1) - पुष्पदन्त (पुं)
उत्तरदिग्गजः. elephant of the W (1) - सार्वभौम (पुं)
ईशानदिग्गजः. elephant of the NE (1) - सुप्रतीक (पुं) ॥1.3.4.1॥
मूलम्
करिण्यो ऽभ्रमु-कपिला-पिङ्गलाऽनुपमाः क्रमात् ॥1.3.4.2॥
शब्दाः
ऐरावतस्य हस्तिनी. elephant wife of the E (1) - अ-भ्रमु (स्त्री)
पुण्डरीकस्य हस्तिनी. elephant wife of the SE (1) - कपिला (स्त्री)
वामनस्य हस्तिनी. elephant wife of the S (1) - पिङ्गला (स्त्री)
कुमुदस्य हस्तिनी. elephant wife of the SW (1) - अनुपमा (स्त्री) ॥1.3.4.2॥
मूलम्
ताम्रकर्णी शुभ्रदन्ती चाङ्गना चाञ्जनावती ॥1.3.5.1॥
शब्दाः
अञ्जनस्य हस्तिनी. elephant wife of the W (1) - ताम्रकर्णी (स्त्री)
पुष्पदन्तस्य हस्तिनी. elephant wife of the NW (2) - शुभ्रदन्ती (स्त्री), +[शुभदन्ती (स्त्री)]
सार्वभौमस्य हस्तिनी. elephant wife of the W (2) - अङ्गना (स्त्री), +[अञ्जना (स्त्री)]
सुप्रतीकस्य हस्तिनी. elephant wife of the NE (1) - अञ्जनावती (स्त्री) ॥1.3.5.1॥
मूलम्
क्लीबाव्ययं त्व् अपदिशं दिशोर् मध्ये विदिक् स्त्रियाम् ॥1.3.5.2॥
शब्दाः
अग्न्यादिकोणस्य नाम. intermediate point (3) - अपदिशम् (नपुं-अव्य), विदिश् (स्त्री), +[प्रदिश् (स्त्री)] ॥1.3.5.2॥
मूलम्
अभ्यन्तरं त्व् अन्तरालं चक्रवालं तु मण्डलम् ॥1.3.6.1॥
शब्दाः
मध्यमात्रदिशः नाम. middle region (2) - अभ्यन्तर (नपुं), अन्तराल (नपुं)
चक्राकारदिशः नाम. circular region (2) - चक्रवाल (पुं), मण्डल (नपुं) ॥1.3.6.1॥
मूलम्
अभ्रं मेघो वारि-वाहः स्तनयित्नुर् बलाहकः ॥1.3.6.2॥
शब्दाः
मेघः. cloud (5) - अभ्र (नपुं), मेघ (पुं), वारिवाह (पुं), स्तनयित्नु (पुं), बलाहक (पुं) ॥1.3.6.2॥
मूलम्
धारा-धरो जलधरस् तडित्वान् वारिदो ऽम्बुभृत् ॥1.3.7.1॥
शब्दाः
मेघः. cloud (6) - धाराधर (पुं), जलधर (पुं), +[पयोधर (पुं)], तडित्वत् (पुं), वारिद (पुं), अम्बुभृत् (पुं) ॥1.3.7.1॥
मूलम्
घन-जीमूत-मुदिर-जलमुग्–धूम-योनयः ॥1.3.7.2॥
शब्दाः
मेघः. cloud (6) - घन (पुं), जीमूत (पुं), मुदिर (पुं), जलमुच् (पुं), +[पयोमुच् (पुं)], धूमयोनि (पुं) ॥1.3.7.2॥
मूलम्
कादम्बिनी मेघ-माला त्रिषु मेघ-भवे ऽभ्रियम् ॥1.3.8.1॥
शब्दाः
मेघपङ्क्तिः. row of clouds (2) - कादम्बिनी (स्त्री), मेघमाला (स्त्री)
मेघभवम्. produced from clouds (1) - अभ्रिय (वि) ॥1.3.8.1॥
मूलम्
स्तनितं गर्जितं मेघ-निर्घोषे रसितादि च ॥1.3.8.2॥
शब्दाः
मेघध्वनिः. thunder (4) - स्तनित (नपुं), गर्जित (नपुं), मेघनिर्घोष (पुं), रसित (नपुं) ॥1.3.8.2॥
मूलम्
शम्पा-शतह्रदा-ह्रादिन्य्-ऐरावत्यः क्षण-प्रभा ॥1.3.9.1॥
शब्दाः
तडित्. lightning (6) - शम्पा (स्त्री), +[शम्बा (स्त्री)], शतह्रदा (स्त्री), ह्रादिनी (स्त्री), ऐरावती (स्त्री), क्षणप्रभा (स्त्री) ॥1.3.9.1॥
मूलम्
तडित् सौदामनी विद्युच्-चञ्चला-चपला अपि ॥1.3.9.2॥
शब्दाः
तडित्. lightning (6) - तडित् (स्त्री), सौदामनी (स्त्री), +[सौदामिनी (स्त्री)], विद्युत् (स्त्री), चञ्चला (स्त्री), चपला (स्त्री) ॥1.3.9.2॥
मूलम्
स्फूर्जथुर् वज्र-निर्घोषो मेघ-ज्योतिर् इरम्-मदः ॥1.3.10.1॥
शब्दाः
वज्रध्वनिः. sound of thunder (2) - स्फूर्जथु (पुं), वज्रनिर्घोष (पुं)
वज्राग्निः. lightning in clouds (2) - मेघज्योति (पुं), इरम्मद (पुं) ॥1.3.10.1॥
मूलम्
इन्द्रायुधं शक्रधनुस् तद् एव ऋजु रोहितम् ॥1.3.10.2॥
शब्दाः
इन्द्रधनुस्. rainbow (2) - इन्द्रायुध (नपुं), शक्रधनुस् (नपुं)
ऋजु इन्द्रधनुस्. straight rainbow (1) - रोहित (नपुं) ॥1.3.10.2॥
मूलम्
वृष्टिर् वर्षं तद्-विघाते ऽवग्राहावग्रहौ समौ ॥1.3.11.1॥
शब्दाः
वर्षम्. rain (2) - वृष्टि (स्त्री), वर्ष (नपुं)
वृष्टिविघातः. drought (2) - अवग्राह (पुं), अवग्रह (पुं) ॥1.3.11.1॥
मूलम्
धारा-सम्पात आसारः शीकरो ऽम्बुकणाः स्मृताः ॥1.3.11.2॥
शब्दाः
महावृष्टिः. continuous rain (2) - धारासम्पात (पुं), आसार (पुं)
वातप्रक्षिप्तजलकणः. light rain (2) - शीकर (पुं), +[सीकर (पुं)]
जलकणः. rain drops (1) - अम्बुकण (पुं) ॥1.3.11.2॥
मूलम्
वर्षोपलस् तु करका मेघच्छन्ने ऽह्नि दुर्दिनम् ॥1.3.12.1॥
शब्दाः
वर्षोपलः. hail (1) - करका (स्त्री-पुं)
मेघान्धकारितः. cloudy and dary (1) - मेघच्छन्न (नपुं)
दिवसः. day (1) - अहन् (नपुं)
मेघाच्छन्नदिनम्. cloudy dark day (1) - दुर्दिन (नपुं) ॥1.3.12.1॥
मूलम्
अन्तर्धा व्यवधा पुंसि त्व् अन्तर्-धिर् अपवारणम् ॥1.3.12.2॥
शब्दाः
अन्तर्धानम्. covering (4) - अन्तर्धा (स्त्री), व्यवधा (स्त्री), अन्तर्धि (पुं), अपवारण (नपुं) ॥1.3.12.2॥
मूलम्
अपिधान-तिरोधान-पिधानाच्छादनानि च ॥1.3.13.1॥
शब्दाः
अन्तर्धानम्. covering (4) - अपिधान (नपुं), तिरोधान (नपुं), पिधान (नपुं), आच्छादन (नपुं) ॥1.3.13.1॥
मूलम्
हिमांशुश् चन्द्रमाश् चन्द्र इन्दुः कुमुद-बान्धवः ॥1.3.13.2॥
शब्दाः
चन्द्रः. moon (5) - हिमांशु (पुं), चन्द्रमस् (पुं), चन्द्र (पुं), इन्दु (पुं), कुमुदबान्धव (पुं) ॥1.3.13.2॥
मूलम्
विधुः सुधांशुः शुभ्रांशुर् ओषधीशो निशा-पतिः ॥1.3.14.1॥
शब्दाः
चन्द्रः. moon (5) - विधु (पुं), सुधांशु (पुं), शुभ्रांशु (पुं), ओषधीश (पुं), निशापति (पुं) ॥1.3.14.1॥
मूलम्
अब्जो जैवातृकः सोमो ग्लौर् मृगाङ्कः कलानिधिः ॥1.3.14.2॥
शब्दाः
चन्द्रः. moon (8) - अब्ज (पुं), जैवातृक (पुं), सोम (पुं), सोमन् (पुं), ग्लौ (पुं), मृगाङ्क (पुं), +[शशाङ्क (पुं)], कलानिधि (पुं) ॥1.3.14.2॥
मूलम्
द्विजराजः शश-धरो नक्षत्रेशः क्षपा-करः ॥1.3.15.1॥
शब्दाः
चन्द्रः. moon (5) - द्विजराज (पुं), शशधर (पुं), नक्षत्रेश (पुं), क्षपाकर (पुं), +[निशाकर (पुं)] ॥1.3.15.1॥
मूलम्
कला तु षोडशो भागो बिम्बोऽस्त्री मण्डलं त्रिषु ॥1.3.15.2॥
शब्दाः
चन्द्रस्य षोडशांशः. moon’s digit (1) - कला (स्त्री)
रविचन्द्रबिम्बम्. disk of the sun or moon (2) - बिम्ब (पुं-नपुं), मण्डल (वि) ॥1.3.15.2॥
मूलम्
भित्तं शकलखण्डे वा पुंस्यर्धोऽर्धं समेंऽशके ॥1.3.16.1॥
शब्दाः
खण्डमात्रम्. part (4) - भित्त (नपुं), शकल (पुं-नपुं), खण्ड (पुं-नपुं), अर्ध (पुं)
समांशः. half (1) - अर्ध (नपुं) ॥1.3.16.1॥
मूलम्
चन्द्रिका कौमुदी ज्योत्स्ना प्रसादस्तु प्रसन्नता ॥1.3.16.2॥
शब्दाः
ज्योत्स्ना. moonlight (3) - चन्द्रिका (स्त्री), कौमुदी (स्त्री), ज्योत्स्ना (स्त्री)
नैर्मल्यम्. pure or bright (2) - प्रसाद (पुं), प्रसन्नता (स्त्री) ॥1.3.16.2॥
मूलम्
कलङ्काङ्कौ लाञ्छनं च चिह्नं लक्ष्म च लक्षणम् ॥1.3.17.1॥
शब्दाः
चिह्नम्. spot or mark (7) - कलङ्क (पुं), अङ्क (पुं), लाञ्छन (नपुं), चिह्न (नपुं), लक्ष्मन् (नपुं), लक्षण (नपुं), +[लक्ष्मण (नपुं)] ॥1.3.17.1॥
मूलम्
सुषमा परमा शोभा शोभा कान्तिर्द्युतिश्छविः ॥1.3.17.2॥
शब्दाः
परमा शोभा. great beauty (1) - सुषमा (स्त्री)
शोभा. beauty (4) - शोभा (स्त्री), कान्ति (स्त्री), द्युति (स्त्री), छवि (स्त्री) ॥1.3.17.2॥
मूलम्
अवश्यायस्तु नीहारस्तुषारस्तुहिनं हिमम् ॥1.3.18.1॥
शब्दाः
हिमम्. frost (5) - अवश्याय (पुं), नीहार (पुं), तुषार (पुं), तुहिन (नपुं), हिम (नपुं) ॥1.3.18.1॥
मूलम्
प्रालेयं मिहिका चाथ हिमानी हिमसंहतिः ॥1.3.18.2॥
शब्दाः
हिमम्. frost (2) - प्रालेय (नपुं), मिहिका (स्त्री)
हिमसमूहः. ice and snow (2) - हिमानी (स्त्री), हिमसंहति (स्त्री) ॥1.3.18.2॥
मूलम्
शीतं गुणे तद्वदर्थाः सुषीमः शिशिरो जडः ॥1.3.19.1॥
शब्दाः
शैत्यम्. cold (1) - शीत (नपुं)
शीतलद्रव्यम्. cold substance (5) - सुषीम (वि), +[सुषिम (वि)], +[सुशीम (वि)], शिशिर (वि), जड (वि) ॥1.3.19.1॥
मूलम्
तुषारः शीतलः शीतो हिमः सप्तान्यलिङ्गकाः ॥1.3.19.2॥
शब्दाः
शीतलद्रव्यम्. cold substance (4) - तुषार (वि), शीतल (वि), शीत (वि), हिम (वि) ॥1.3.19.2॥
मूलम्
ध्रुव औत्तानपादिः स्यादगस्त्यः कुम्भसम्भवः ॥1.3.20.1॥
शब्दाः
ध्रुवः. polar star (2) - ध्रुव (पुं), औत्तानपादि (पुं)
अगस्त्यः. agastya (4) - अगस्त्य (पुं), +[अगस्ति (पुं)], कुम्भसम्भव (पुं), +[कुम्भज (पुं)] ॥1.3.20.1॥
मूलम्
मैत्रावरुणिरस्यैव लोपामुद्रा सधर्मिणी ॥1.3.20.2॥
शब्दाः
अगस्त्यः. agastya (2) - मैत्रावरुणि (पुं), +[मैत्रावरुण (पुं)]
लोपामुद्रा. agastya’s wife (1) - लोपामुद्रा (स्त्री)
पत्नी. wife (1) - सधर्मिणी (स्त्री) ॥1.3.20.2॥
मूलम्
नक्षत्रमृक्षं भं तारा तारकाप्युडु वा स्त्रियाम् ॥1.3.21.1॥
शब्दाः
नक्षत्रम्. star (6) - नक्षत्र (नपुं), ऋक्ष (नपुं), भ (नपुं), तारा (स्त्री), तारका (स्त्री), उडु (स्त्री-नपुं) ॥1.3.21.1॥
मूलम्
दाक्षायण्योऽश्विनीत्यादि तारा अश्वयुगश्विनी ॥1.3.21.2॥
शब्दाः
अश्विनीत्यादि-नक्षत्राणाम् संज्ञा. nakshatra (1) - दाक्षायणी (स्त्री)
अश्विनी-नक्षत्रम्. a nakshatra (2) - अश्वयुज् (स्त्री), अश्विनी (स्त्री) ॥1.3.21.2॥
मूलम्
राधा विशाखा पुष्ये तु सिध्यतिष्यौ श्रविष्ठया ॥1.3.22.1॥
शब्दाः
विशाखा-नक्षत्रम्. a nakshatra (2) - राधा (स्त्री), विशाखा (स्त्री)
पुष्य-नक्षत्रम्. a nakshatra (3) - पुष्य (पुं), सिध्य (पुं), तिष्य (पुं)
धनिष्ठा-नक्षत्रम्. a nakshatra (1) - श्रविष्ठा (स्त्री) ॥1.3.22.1॥
मूलम्
समा धनिष्ठाः स्युः प्रोष्ठपदा भाद्रपदा स्त्रियः ॥1.3.22.2॥
शब्दाः
धनिष्ठा-नक्षत्रम्. a nakshatra (1) - धनिष्ठा (स्त्री)
पूर्वभाद्रपदा-नक्षत्रम्. a nakshatra (2) - प्रोष्ठपदा (स्त्री), +[प्रौष्ठपदा (स्त्री)]
उत्तरभाद्रपदा-नक्षत्रम्. a nakshatra (1) - भाद्रपदा (स्त्री) ॥1.3.22.2॥
मूलम्
मृगशीर्षं मृगशिरस्तस्मिन्नेवाग्रहायणी ॥1.3.23.1॥
शब्दाः
मृगशिरा-नक्षत्रम्. a nakshatra (3) - मृगशीर्ष (नपुं), मृगशिरस् (नपुं), आग्रहायणी (स्त्री) ॥1.3.23.1॥
मूलम्
इल्वलास्तच्छिरोदेशे तारका निवसन्ति याः ॥1.3.23.2॥
शब्दाः
मृगशीर्षनक्षत्रशिरोदेशस्थाः पञ्चस्वल्पतारकाः. stars in mrigashirsha (1) - इल्वला (स्त्री) ॥1.3.23.2॥
मूलम्
बृहस्पतिः सुराचार्यो गीर्पतिर्धिषणो गुरुः ॥1.3.24.1॥
शब्दाः
बृहस्पतिः. jupiter (7) - बृहस्पति (पुं), +[बृहतां पति (पुं)], सुराचार्य (पुं), गीर्पति (पुं), +[गीष्पति (पुं)], धिषण (पुं), गुरु (पुं) ॥1.3.24.1॥
मूलम्
जीव आङ्गिरसो वाचस्पतिश्चित्रशिखण्डिजः ॥1.3.24.2॥
शब्दाः
बृहस्पतिः. jupiter (6) - जीव (पुं), आङ्गिरस (पुं), वाचस्पति (पुं), +[वाक्पति (पुं)], +[वाचां पति (पुं)], चित्रशिखण्डिज (पुं) ॥1.3.24.2॥
मूलम्
शुक्रो दैत्यगुरुः काव्य उशना भार्गवः कविः ॥1.3.25.1॥
शब्दाः
शुक्राचार्यः. venus (6) - शुक्र (पुं), दैत्यगुरु (पुं), काव्य (पुं), उशनस् (पुं), भार्गव (पुं), कवि (पुं) ॥1.3.25.1॥
मूलम्
अङ्गारकः कुजो भौमो लोहिताङ्गो महीसुतः ॥1.3.25.2॥
शब्दाः
मङ्गलः. mars (5) - अङ्गारक (पुं), कुज (पुं), भौम (पुं), लोहिताङ्ग (पुं), महीसुत (पुं) ॥1.3.25.2॥
मूलम्
रौहिणेयो बुधः सौम्यः समौ सौरिशनैश्चरौ ॥1.3.26.1॥
शब्दाः
बुधः. mercury (3) - रौहिणेय (पुं), बुध (पुं), सौम्य (पुं)
शनीः. saturn (7) - सौरि (पुं), +[शौरि (पुं)], +[सूर (पुं)], शनैश्चर (पुं), +[शनि (पुं)], +[पङ्गु (पुं)], +[मन्द (पुं)] ॥1.3.26.1॥
मूलम्
तमस्तु राहुः स्वर्भानुः सैंहिकेयो विधुन्तुदः ॥1.3.26.2॥
शब्दाः
राहुः. rahu (6) - तम (पुं), +[तमस् (नपुं)], राहु (पुं), स्वर्भानु (पुं), सैंहिकेय (पुं), विधुन्तुद (पुं) ॥1.3.26.2॥
मूलम्
सप्तर्षयो मरीच्यत्रिमुखाश्चित्रशिखण्डिनः ॥1.3.27.1॥
शब्दाः
सप्तर्षिषु एकः. a rishi (2) - मरीची (स्त्री), अत्रि (पुं)
सप्तर्षयः. 7 rishis (1) - चित्रशिखन्डिन् (पुं) ॥1.3.27.1॥
मूलम्
राशीनामुदयो लग्नं ते तु मेषवृषादयः ॥1.3.27.2॥
शब्दाः
राशीनामुदयः. ascendant (1) - लग्न (नपुं)
राशिः. zodiac sign (2) - मेष (पुं), वृष (पुं) ॥1.3.27.2॥
मूलम्
सूरसूर्यार्यमादित्यद्वादशात्मदिवाकराः ॥1.3.28.1॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (6) - सूर (पुं), सूर्य (पुं), अर्यमन् (पुं), आदित्य (पुं), द्वादशात्मन् (पुं), दिवाकर (पुं) ॥1.3.28.1॥
मूलम्
भास्कराहस्करब्रध्नप्रभाकरविभाकराः ॥1.3.28.2॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (5) - भास्कर (पुं), अहस्कर (पुं), ब्रध्न (पुं), प्रभाकर (पुं), विभाकर (पुं) ॥1.3.28.2॥
मूलम्
भास्वद्विवस्वत्सप्ताश्वहरिदश्वोष्णरश्मयः ॥1.3.29.1॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (5) - भास्वत् (पुं), विवस्वत् (पुं), सप्ताश्व (पुं), हरिदश्व (पुं), उष्णरश्मि (पुं) ॥1.3.29.1॥
मूलम्
विकर्तनार्कमार्तण्डमिहिरारुणपूषणः ॥1.3.29.2॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (9) - विकर्तन (पुं), अर्क (पुं), मार्तण्ड (पुं), +[मार्ताण्ड (पुं)], मिहिर (पुं), +[मिहर (पुं)], +[महिर (पुं)], अरुण (पुं), पूषन् (पुं) ॥1.3.29.2॥
मूलम्
द्युमणिस्तरणिर्मित्रश्चित्रभानुर्विरोचनः ॥1.3.30.1॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (7) - द्युमणि (पुं), +[अम्बरमणि (पुं)], +[गगनमणि (पुं)], तरणि (पुं), मित्र (पुं), चित्रभानु (पुं), विरोचन (पुं) ॥1.3.30.1॥
मूलम्
विभावसुर्ग्रहपतिस्त्विषांपतिरहर्पतिः ॥1.3.30.2॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (4) - विभावसु (पुं), ग्रहपति (पुं), त्विषाम्पति (पुं), अहर्पति (पुं) ॥1.3.30.2॥
मूलम्
भानुर्हंसः सहस्रांशुस्तपनः सविता रविः ॥1.3.31.1॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (8) - भानु (पुं), हंस (पुं), सहस्रांशु (पुं), +[चण्डांशु (पुं)], तपन (पुं), +[तापन (पुं)], सवितृ (पुं), रवि (पुं) ॥1.3.31.1॥
मूलम्
पद्माक्षस्तेजसांराशिश्छायानाथस्तमिस्रहा ॥1.3.31.2॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (4) - पद्माक्ष (पुं), तेजसांराशि (पुं), छायानाथ (पुं), तमिस्रहन् (पुं) ॥1.3.31.2॥
मूलम्
कर्मसाक्षी जगच्चक्षुर्लोकबन्धुस्त्रयीतनुः ॥1.3.31.3॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (4) - कर्मसाक्षिन् (पुं), जगच्चक्षुष् (पुं), लोकबन्धु (पुं), त्रयीतनु (पुं) ॥1.3.31.3॥
मूलम्
प्रद्योतनो दिनमणिः खद्योतो लोकबान्धवः ॥1.3.31.4॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (4) - प्रद्योतन (पुं), दिनमणि (पुं), खद्योत (पुं), लोकबान्धव (पुं) ॥1.3.31.4॥
मूलम्
इनो भगो धामनिधिश्चांशुमाल्यब्जिनीपतिः ॥1.3.31.5॥
शब्दाः
सूर्यः. sun (6) - इन (पुं), भग (पुं), धामनिधि (पुं), अंशुमालिन् (पुं), अब्जिनीपति (पुं), +[पद्मिनीपति (पुं)] ॥1.3.31.5॥
मूलम्
माठरः पिङ्गलो दण्डश्चण्डांशोः पारिपार्श्वकाः ॥1.3.31.6॥
शब्दाः
सूर्यपार्श्वस्थः. sun’s attendant (4) - माठर (पुं), पिङ्गल (पुं), दण्ड (पुं), पारिपार्श्वक (पुं)
सूर्यः. sun (1) - चण्डांशु (पुं) ॥1.3.31.6॥
मूलम्
सूरसूतोऽरुणोऽनूरुः काश्यपिर्गरुडाग्रजः ॥1.3.32.1॥
शब्दाः
सूर्यसारथिः. sun’s charioteer (5) - सूरसूत (पुं), अरुण (पुं), अनूरु (पुं), काश्यपि (पुं), गरुडाग्रज (पुं) ॥1.3.32.1॥
मूलम्
परिवेषस्तु परिधिरुपसूर्यकमण्डले ॥1.3.32.2॥
शब्दाः
चन्द्रसूर्ययोरुत्पातादिजातमण्डलः. halo (5) - परिवेष (पुं), +[परिवेश (पुं)], परिधि (पुं), उपसूर्यक (नपुं), मण्डल (नपुं) ॥1.3.32.2॥
मूलम्
किरणोऽस्रमयूखांशुगभस्तिघृणिरश्मयः ॥1.3.33.1॥
शब्दाः
किरणः. ray (10) - किरण (पुं), अस्र (नपुं), मयूख (पुं), अंशु (पुं), गभस्ति (पुं), घृणि (पुं), रश्मि (पुं), +[धृष्णि (पुं)], +[वृष्णि (पुं)], +[पृश्नि (पुं)] ॥1.3.33.1॥
मूलम्
भानुः करो मरीचिः स्त्रीपुंसयोर्दीधितिः स्त्रियाम् ॥1.3.33.2॥
शब्दाः
किरणः. ray (4) - भानु (पुं), कर (पुं), मरीचि (स्त्री-पुं), दीधिति (स्त्री) ॥1.3.33.2॥
मूलम्
स्युः प्रभारुग्रुचिस्त्विड्भाभाश्छविद्युतिदीप्तयः ॥1.3.34.1॥
शब्दाः
प्रभा. light (9) - प्रभा (स्त्री), रुच् (स्त्री), रुचि (स्त्री), त्विष् (स्त्री), भा (स्त्री), भास् (स्त्री), छवि (स्त्री), द्युति (स्त्री), दीप्ति (स्त्री) ॥1.3.34.1॥
मूलम्
रोचिः शोचिरुभे क्लीबे प्रकाशो द्योत आतपः ॥1.3.34.2॥
शब्दाः
प्रभा. light (2) - रोचिस् (नपुं), शोचिस् (नपुं)
आतपः. sunshine (3) - प्रकाश (पुं), द्योत (पुं), आतप (पुं) ॥1.3.34.2॥
मूलम्
कोष्णं कवोष्णं मन्दोष्णं कदुष्णं त्रिषु तद्वति ॥1.3.35.1॥
शब्दाः
ईषदुष्णम्. warm (4) - कोष्ण (नपुं), कवोष्ण (नपुं), मन्दोष्ण (नपुं), कदुष्ण (नपुं) ॥1.3.35.1॥
मूलम्
तिग्मं तीक्ष्णं खरं तद्वन्मृगतृष्णा मरीचिका ॥1.3.35.2॥
शब्दाः
अत्युष्णम्. hot (3) - तिग्म (नपुं), तीक्ष्ण (नपुं), खर (पुं)
मृगतृष्णा. mirage (2) - मृगतृष्णा (स्त्री), मरीचिका (स्त्री) ॥1.3.35.2॥