श्राद्धम्

सह देवमनुष्या अस्मिंल् लोके पुरा बभूवुः ।
अथ देवाः कर्मभिर् दिवं जग्मुर्,
अहीयन्त मनुष्याः ।
तेषां ये तथा कर्माण्य् आरभन्ते
सह देवैर् ब्रह्मणा चामुष्मिंल् लोके भवन्ति ।
अथैतन् मनुः श्राद्ध-शब्दं कर्म प्रोवाच १

प्रजानिःश्रेयसाय+++(च)+++ २

तत्र पितरो देवता
ब्राह्मणास् त्वाहवनीयार्थे ३

प्रयतः प्रसन्न-मनाः सृष्टो+++(=उत्साहवान्)+++ भोजयेद्
ब्राह्मणान् ब्रह्म-विदो योनि-गोत्र-मन्त्रान्तेवास्य्-असंबन्धान् ४

गुणहान्यां तु
परेषां समुदेतः सोदर्योऽपि भोजयितव्यः ५

एतेनान्तेवासिनो व्याख्याताः +++(अन्यालाभे भोजनीया इति)+++ ६

अथाप्य् उदाहरन्ति … ७

संभोजनी +++(=परस्पर-धर्म-भोजनम्)+++ नाम पिशाच-भिक्षा
नैषा पितॄन् गच्छति नोत देवान् ।
इहैव सा चरति क्षीण-पुण्या
शालान्तरे गौर् इव नष्ट-वत्सा ८

“इहैव संभुञ्जती दक्षिणा कुलात् कुलं विनश्यती"ति ९

तुल्य-गुणेषु वयो-वृद्धः श्रेयान्,
द्रव्य-कृशश् चेप्सन् १०

श्वभिर् अपपात्रैश् च
श्राद्धस्य दर्शनं परिचक्षते २०

श्वित्रः +++(=श्वेतकुष्टः)+++ शिपि-विष्टः+++(=खल्वाटः)+++ परतल्प-गाम्य् आयुधीय-पुत्रः, शूद्रोत्पन्नो ब्राह्मण्याम्

इत्य् एते श्राद्धे भुञ्जानाः
पङ्क्ति-दूषणा भवन्ति २१

त्रिमधुस् त्रिसुपर्णस् त्रिणाचिकेतश् चतुर्मेधः पञ्चाग्निर् ज्येष्ठसामिको वेदाध्याय्य् अनूचानपुत्रः श्रोत्रिय इत्येते
श्राद्धे भुञ्जानाः पङ्क्ति-पावना भवन्ति २२

समुदेतांश्च भोजयेन्, न चातद्गुणायोच्छिष्टं दद्युः २

मासि मासि कार्यम् +++(यावज्जीवम्)+++ ४

अपर-पक्षस्यापराह्नः श्रेयान् ५

तथा ऽपरपक्षस्य जघन्यान्य् अहानि ६

सर्वेष्व् एवापर-पक्षस्याहस्सु क्रियमाणे
पितॄन् प्रीणाति ।
कर्तुस्तु +++(प्रतिपद्येव द्वितीयायाम् एवेत्यादि)+++ कालाभिनियमात् फल-विशेषः ७

प्रथमेऽहनि क्रियमाणे स्त्री-प्रायम् अपत्ये जायते ८

द्वितीये ऽस्तेनाः ९

तृतीये ब्रह्मवर्चसिनः १०

चतुर्थे क्षुद्र-पशुमान् ११

पञ्चमे पुमांसः ।
बह्व्-अपत्यो,
न चानपत्यः प्रमीयते १२

षष्ठे ऽध्व-शीलो ऽक्ष-शीलश् च १३

सप्तमे +++(भू-)+++कर्षे राद्धिः+++(=सिद्धिः)+++ १४

अष्टमे पुष्टिः १५

नवम एक-खुराः +++(अश्वादयः)+++ १६

दशमे व्यवहारे राद्धिः+++(=सिद्धिः)+++ १७

एकादशे कृष्णायसं त्रपु-सीसम् १८

द्वादशे पशु-मान् १९

त्रयोदशे बहु-पुत्रो बहु-मित्रो दर्शनीयापत्यः । युव-मारिणस् तु भवन्ति २०

चतुर्दश आयुधे राद्धिः+++(=सिद्धिः)+++ २१

पञ्चदशे पुष्टिः २२

न च नक्तं श्राद्धं कुर्वीत २३

अन्यत्र राहु-दर्शनात् +++(यदा नक्तम् अपि कुर्वीत)+++ २५

तत्र द्रव्याणि तिल-माषा व्रीहि-यवा आपो मूल-फलानि २३

स्नेहवति त्व् एवान्ने तीव्रतरा पितॄणां प्रीतिर्द्राघीयांसं च कालम् २४

तथा धर्माहृतेन द्रव्येण तीर्थे +++(=सत्पात्रे)+++ प्रतिपन्नेन २५

संवत्सरं गव्येन +++(मांसेन)+++ प्रीतिः २६

भूयांसम् अतो माहिषेण २७

एतेन +++(माहिष-शब्देन)+++ ग्राम्यारण्यानां पशूनां मांसं +++(श्राद्धे)+++ मेध्यं व्याख्यातम् २८

खड्गोपस्तरणे खड्ग-मांसेनानन्त्यं कालम् +++(पितृप्रीतिः)+++ १

तथा शत-बलेर्+++(=बहु-शल्यस्य रोहितस्य)+++ मत्स्यस्य मांसेन २

वार्ध्राणसस्य +++(क्रौञ्चनिभस्य)+++ च ३

नैय्यमिकं +++(→मासि मासि क्रियमाणं)+++ तु श्राद्धं स्नेहवद्
एव दद्यात् १७

सर्पिर् मांसम् इति प्रथमः कल्पः १८

अभावे तैलं शाकम् इति १९

मघासु चाधिकं श्राद्ध-कल्पेन
सर्पिर् ब्राह्मणान् भोजयेत् २०

मासि-श्राद्धे
तिलानां द्रोणं द्रोणं येनोपायेन +++(= अभ्यङ्ग-पाकादौ)+++ शक्नुयात्
तेनोपयोजयेत् १

पूर्वेद्युर् निवेदनम् ११

अपरेद्युर् द्वितीयम् १२

तृतीयम् आमन्त्रणम् +++(= अगारं प्रत्यानयनम्)+++ १३

त्रिःप्रायम् एके श्राद्धम् उपदिशन्ति … १४

यथा प्रथमम्, एवं द्वितीयं, तृतीयं च १५

+++(उक्तेषु त्रिषु)+++ सर्वेषु वृत्तेषु,
सर्वतः समवदाय
शेषस्य ग्रासावरार्ध्यं प्राश्नीयाद् यथोक्तम् १६

उदीच्य-वृत्तिस् त्व् - आसन-गतानां हस्तेषूदपात्रानयनम् +++(“अर्घ्यम्” इति)+++ १७

“उद्ध्रियताम् अग्नौ च क्रियताम्”
इत्य् आमन्त्रयते १८

कामम् उद्ध्रियतां,
कामम् अग्नौ क्रियताम्

इत्य् अतिसृष्ट
उद्धरेद् जुहुयाच् च १९

आरब्धे चाभोजनम् - आ समापनात् २४

नित्य-श्राद्धम् ५

बहिर्ग्रामाच् छुचयः शुचौ देशे संस्कुर्वन्ति ६

तत्र नवानि द्रव्याणि +++(=वक्ष्यमाणानि भाण्डादीनि)+++ ७

यैर् अन्नं संस्क्रियते येषु च भुज्यते ८

तानि च भुक्तवद्भ्यो दद्यात् ९

समुदेतांश् च भोजयेत् १०

न चातद्गुणायोच्छिष्टं प्रयच्छेत् ११

एवं संवत्सरम् १२

तेषाम् उत्तमं लोहेनाजेन कार्यम् १३

मानं +++(=वेदीं)+++ च कारयेत् प्रतिच्छन्नम् १४

तस्योत्तरार्धे ब्राह्मणान्भोजयेत् १५

उभयान् पश्यति - ब्राह्मणांश् च भुञ्जानान्, माने च पितॄन्

इत्य् उपदिशन्ति १६

कृताकृतम् अत ऊर्ध्वम् १७

श्राद्धेन हि तृप्तिं वेदयन्ते पितरः १८

तिष्येण पुष्टि-कामः १९

गौर-सर्षपाणां चूर्णानि कारयित्वा
तैः पाणि-पादं प्रक्षाल्य
मुखं कर्णौ प्राश्य च
यद्-वातो नातिवाति तद्-आसनो
ऽजिनं बस्तस्य +++(=अजस्य)+++ प्रथमः कल्पो
वाग्यतो दक्षिणा-मुखो भुञ्जीत १

अनायुष्यं त्व् एवं-मुखस्य भोजनं मातुर्

इत्य् उपदिशन्ति +++(येन जीवन्-मातृको नैतत् कुर्यात्)+++ २

औदुम्बरश् चमसः सुवर्ण-नाभः प्रशास्तः ३

न चान्येनापि भोक्तव्यः ४

यावद्-ग्रासं संनयन् ५

अस्कन्दयन् ६

नापजहीत +++(=सव्य-पाणिना न विमुञ्चेत्)+++ ७

अपजहीत वा ८

कृत्स्नं ग्रासं ग्रसीत सहाङ्गुष्ठम् ९

न च मुख-शब्दं कुर्यात् १०

पाणिं च नावधूनुयात् ११

आचम्य चोर्ध्वौ पाणी धारयेद् आ प्रोदकी-भावात् +++(=शुष्कभावात्)+++ १२

ततो ऽग्निम् उपस्पृशेत् १३

दिवा च न भुञ्जीतान्यन् मूलफलेभ्यः १४

स्थालीपाक+++(दान-)++++अनुदेश्यानि +++(=देवपितृभ्यः सङ्कल्पितानि)+++ च वर्जयेत् १५

सोत्तराच्छादनश् चैव यज्ञोपवीती +++(=उत्तरीयं यज्ञोपवीतवत् कृत्वा)+++ भुञ्जीत १६

उदगयन आपूर्यमाण-पक्षस्यैकरात्रम् अवरार्ध्यम् उपोष्य
तिष्येण पुष्टिकामः स्थालीपाकं श्रपयित्वा
महाराजम्+++(=कुबेरम्)+++ इष्ट्वा
तेन सर्पिष्मता ब्राह्मणं भोजयित्वा
पुष्ट्य्-अर्थेन सिद्धिं वाचयीत ३

एवम् अहर् अहर् आ परस्मात् तिष्यात् ४

द्वौ द्वितीये ५

त्रींस्तृतीये ६

एवं संवत्सरम् अभ्युच्चयेन ७

महान्तं पोषं पुष्यति ८

आदित एवोपवासः ९