२७

1. After having eaten sesamum or having fasted on the full moon day of the month Srāvaṇa July-August), he may on the following day bathe in the water of a great river and offer (a burnt-oblation of) one thousand pieces of sacred fuel, whilst. reciting the Gāyatrī, or he may mutter (the Gāyatrī) as many times. ¹

सूत्रम्

श्रावण्यां वा पौर्णमास्यां तिलभक्ष उपोष्य वा श्वो भूते ²माहानदमुदकमुपस्पृश्य सावित्र्या समित्सहस्रमादध्याज्जपेद्वा ॥१॥

टिप्पनी

गिरिप्रभवा समुद्रगामिनी नदी महानदी तत्र भवं माहानदम् । समित्सहस्रं याज्ञिकस्य वृक्षस्य । ‘आदध्यादि’ति वचनान्न होमधर्मः स्वाहाकारः³ ‘जुहोतिचोदना स्वाहाकारप्रदान,’ इत्युक्तत्वात् । जपेद् वा ॥१॥

2. Or he may perform Iṣṭis and Soma-sacrifices for the sake of purifying himself (from his sins), ⁴

सूत्रम्

इष्टियज्ञक्रतून्वा पवित्रार्थानाहरेत् ॥ २ ॥

टिप्पनी

पवित्रार्थाः शुद्ध्यर्थाः ⁵मृगाराद्या इष्टयः । ⁶यज्ञक्रतवः सोमयागा अग्निष्टोमादयः । तान्येतानि षट् प्रायश्चित्तानि एनस्सु गुरुषु गुरूणि, लघुषु लघूनि ॥ २॥

3. After having eaten forbidden food, he must fast, until his entrails are empty. ⁷

सूत्रम्

अभोज्यं भुक्त्वा नैष्पुरीष्यम् ॥३॥

टिप्पनी

अभोज्यस्य मार्जारादिमांसस्य भक्षणे निष्पुरीषभावः कर्तव्यः । यावदुदरं निष्पुरीषं भवति तावदुपवस्तव्यम् ॥ ३॥

4. That is (generally) attained after seven days.

सूत्रम्

तत्सप्तरात्रेणाऽवाप्यते ॥ ४ ॥

प्रस्तावः

तत्कियता कालेनाऽवाप्यते ? तदाह—

टिप्पनी

तत् नैष्पुरीष्यम् । सप्तरात्रेणाऽवाप्यते सप्तरात्रमुपवस्तव्यमित्यर्थः । सप्तरात्रमुपवसदित्येव सिद्धे नैष्पुरीष्यवचनाद्येषां त्रिरात्रेणैव तदवाप्यते तेषां तावतैव शुद्धिः। तथा च गौतमः-⁸ ‘अभोज्यभोजने निष्पुरीषभावः त्रिरात्रावरमभोजनं सप्तरात्रं वे’ति ॥ ४ ॥

5. Or he may during winter and during the dewy season (November-March) bathe in cold water both morning and evening.

सूत्रम्

हेमन्तशिशिरयोर्वोभयोस्सन्ध्योर्वोदकमुपस्पृशेत् ॥ ५ ॥

टिप्पनी

उभयोः सन्ध्ययोः सायं प्रातश्च । उदकमुपस्पृशेत् भूमिगतास्वप्सु स्नायात् । उद्धृताभिर्वा शीताभिः ॥ ५ ॥

6. Or he may perform a Kṛcchra penance, which lasts twelve days.

सूत्रम्

कृच्छ्वादशरात्रं वा चरेत् ॥ ६ ॥

टिप्पनी

द्वादशरात्रसाध्यो व्रतविशेषः कृच्छ्रद्वादशरात्रः ॥ ६ ॥

7. The rule for the Kṛcchra penance of twelve days (is the following): For three days he must not eat in the evening, and then for three days not in the morning; for three days he must live on food which has been given unasked, and three days he must not eat anything. ⁹

सूत्रम्

त्र्यहमनक्ताश्यदिवाशी ततस्त्र्यहम्, त्र्यहमयाचितव्रतस्त्र्यहं नाश्नाति किञ्चनेति कृच्छ्रद्वादशरात्रस्य विधिः ॥ ७ ॥

प्रस्तावः

तस्य विधिमाह²—

टिप्पनी

आदितस्त्रिष्वहस्सु नक्तं नाश्नीयात् । दिवैव भुञ्जीत । ततस्त्र्यहमदिवाशी रात्रावेव भुञ्जीत । न दिवा । ततस्त्र्यहमयाचितमेव भुञ्जीत। याच्ञाप्रतिषधोऽयम । तेन स्वद्रव्यस्याप्रतिषेधः । तथा च गौतमः ³ ‘अथाऽपरं त्र्यहं न कंचन याचे’दिति । ततत्र्यहं नाश्नाति किञ्चन फलादिकमपीति । एवं कृच्छ्रद्वादशरात्रस्य विधिः । तत्र स्मृत्यन्तरवशाद्धविष्यमन्नं, ब्रह्मचर्यं, स्त्रीशूद्रादिभिरसम्भाषणं च द्रष्टव्यम् ॥ ७ ॥

8. If he repeats this for a year, that is called a Kṛcchra penance, which lasts for a year.

सूत्रम्

एतमेवाऽभ्यस्येत्संवत्सरं स कृच्छ्रसंवत्सरः ॥८॥

टिप्पनी

एतमेव विधिं संवत्सरं निरन्तरमभ्यस्येत् । स एष कृच्छ्रसंवत्सरो वेदितव्यः । यः पूर्वोक्तः ‘कच्छ्रसंवत्सरं वा चरे’( २५.९ )दिति ॥८॥

9. Now follows another penance. He who has committed even a great many sins which do not cause him to fall, becomes free from guilt, if, fasting, he recites the entire Śākhā of his Veda three times consecutively. ¹⁰

सूत्रम्

अथाऽपरं बहून्यप्यपतनीयानि कृत्वा त्रिभिरनश्नन् पारायणैः कृतप्रायश्चित्तो भवति ॥ ९ ॥

टिप्पनी

अथाऽपरं प्रायश्चित्तमुच्यते । अनश्नतैव निरन्तरं त्रीणि पारायणानि कर्तव्यानि । आदित आरभ्याऽऽसमाप्तेर्वेदस्याऽध्ययनं पारायणम् । बहून्यपि । अपिशब्दात्किं पुनरेकं द्वे वा ॥९॥

10. He who cohabits with a non-Aryan woman, he who lends money at interest, he who drinks (other) spirituous liquors (than Surā), he who praises everybody in a manner unworthy of a Brāhmaṇa, shall sit on grass, allowing his back to be scorched (by the sun).

सूत्रम्

अनार्यां शयने विभ्रद्ददद्वृद्धिं कषायपः ।
अब्राह्मण इव वन्दित्वा तृणेष्वासीत पृष्ठतप् ॥१०॥

टिप्पनी

अनार्यां शूद्रा तां शयने बिभ्रत् उपगच्छन् ।
ददद् वृद्धिं वृद्ध्यर्थं द्रव्यं ददत् । वृद्ध्याजीव इत्यर्थः ।
सुराव्यतिरिक्तं मद्यं कषायः । ⁵ तस्य पाता कषायपः ।
यश्चाऽब्राह्मण इव सर्वान् वन्दी भूत्वा स्तौति स सर्वोऽपि तृणेषूदयादारभ्याऽऽसीत् । यावदस्याऽऽदित्यः पृष्ठं पश्चाद्भागं तपति । आदित्ये तपति तदानुगुण्याचरणात् स्वयमेव पृष्ठतवित्युच्यते । अभ्यासे अभ्यासो यावता शुद्धिं मन्यते ॥ १०॥

11. A Brāhmaṇa removes the sin which he committed by serving one day and night (a man of) the black race, if he bathes for three years, eating at every fourth meal-time. ¹¹

सूत्रम्

यदेकरात्रेण करोति पापं कृष्णं वर्णं ब्राह्मणस्सेधमानः चतुर्थकाल ²उदकाभ्यवायी त्रिभिर्वर्षैस्तदपहन्ति पापम् ॥ ११॥

टिप्पनी

कृष्णो वर्णः शूद्रः। तमाज्ञाकरो भूत्वा वृत्त्यर्थं सेवमानः । शिष्टं स्पष्टं गतं च । अपर आह- शूद्रां मैथुने सेवमान इति । अस्मिन्पक्षे ऋतावुपगमने अपत्योत्पत्ताविदं द्रष्टव्यम् । मनुः—
³वृषलीफेनपीतस्य निश्वासोपहतस्य च ।
तस्यां चैव प्रसूतस्य निष्कृतिर्न विधीयते ॥ इति ॥११॥

इत्यापस्तम्बधर्मसूत्रवृत्तौ प्रथमप्रश्ने सप्तविंशी कण्डिका ॥२७॥

इति चाऽऽपस्तम्बधर्मसूत्रवृत्तौ हरदत्तमिश्रविरचितायामुज्वलायां प्रथमप्रश्ने नवमः पटलः ॥ ९ ॥