कृ
- {अभिनिष्कृ}
- कृ (डुकृञ् करणे)।
- ‘कृत्याकृतो वलगिनोऽभिनिष्कारिणः प्रजाम्। मृणीहि’ (अथर्व० १०।३।३१)।
क्रम्
- {अभिनिष्क्रम्}
- क्रम् (क्रमु पादविक्षेपे)।
- ‘अभिनिष्क्रामति द्वारम्’ (पा० ४।३।८६)। स्रुघ्नमभिनिष्क्रामति कान्यकुब्जद्वारं सौघ्नम् इति वृत्तिः। स्रुघ्नमभिलक्ष्य निर्यातीत्यर्थः।
- ‘प्रविश्य चाभिनिष्क्रान्तं सुग्रीवं वानरर्षभाः। अभ्यषिञ्चन्महामात्रा…’ (रा० ४।२५।२१)॥ अभिनिष्क्रान्तमभिलक्ष्य निर्यातम्।
- ‘अगारादभिनिष्क्रान्तः’ (मनु० ६।४१)। परिव्राजको बुभूषन् गृहान् निष्क्रान्तः। अभिनिष्क्रमणं प्रव्रजितुकामस्य गेहत्यागः।
- ‘वर्धमानपुरद्वारादभिनिष्क्रम्य’ (भा० वन० १।१०)। अभिलक्ष्य बहिर्गत्वेत्यर्थः।
क्षिप्
- {अभिनिःक्षिप्}
- क्षिप् (क्षिप प्रेरणे)।
- ‘कन्दुकोऽभिनिः क्षिप्त इव प्रतिफलन्मुहुः। आपतत्यात्मनि प्रायो दोषोऽन्यस्य चिकीर्षितः’ (कथा० २०।२१३)॥ निरुदोऽर्थे। अभिरपार्थः।
पत्
- {अभिनिष्पत्}
- पत् (पत्लृ गतौ)।
- ‘गवाक्षजालैरभिनिष्पतन्त्यः’ (रत्नभासः) (भट्टि० १।८)। अभितो निर्गच्छन्त्यः, निश्चरन्त्यः।
पद्
- {अभिनिष्पद्}
- पद् (पद गतौ)।
- ‘परं ज्योतिरुपसम्पद्य स्वेन रूपेणाभिनिष्पद्यते’ (बृह० उ० ८।३।४)। आविर्भवतीत्यर्थः।
- ‘यथा सुवर्णः प्रवृत्तस्तप्यमानः सुवर्णतामभिनिष्पद्यते’ (जै० ब्रा० १।२८)। अभिनिष्पद्यते प्राप्नोति।
- ‘नक्तमहरेवाभिनिष्पद्यते’ (छां० उ० ८।४।२)। अभिनिष्पद्यतेऽभिनिर्वर्तते।
- ‘इममेवाकाशमभिनिष्पद्यन्ते’ (श० ब्रा० १४।९।१।१९)। प्राप्नुवन्ति, अभिसंविशन्तीत्यर्थः।
- ‘प्रज्ञा चतुरो धर्मान् ब्रह्मणमभिनिष्पादयति’ (श० ब्रा० ११।५।७।१)। अभिनिष्पादयति प्रापयति।
- ‘एतां दिशमभिनिष्पद्य’ (श० ब्रा० १३।८।१।९)। गत्वेत्यर्थः।
मुच्
- {अभिनिर्मुच्}
- मुच् (मुच्लृ मोक्षणे)।
- ‘तथा सूर्याभिनिर्मुक्तः’ (भा० शां० ३४।३)। अभिनिर्मुक्तोऽभिनिम्लुक्त इति वा पाठः साधीयान्। मुचेरस्तमयेऽर्थे प्रयोगादर्शनात्। चिरन्तनोऽयं पाठभ्रंशो नेदानीन्तनः।
वृत्
- {अभिनिर्वृत्}
- वृत् (वृतु वर्तने)।
- ‘घृतमधुनी समं संमिश्रिते विषमभिनिर्वर्तते।’ अभिनिर्वर्तते निष्पद्यते।
- ‘गुर्वर्थमभिनिर्वर्त्य पुनरेष्यामि ते वशम्’ (भा० आश्व० ५७।६)। अभिनिर्वर्त्य=निष्पाद्य सम्पाद्य संसाध्य।
- ‘यस्य ह्यर्थाभिनिर्वृत्तौ भवन्त्याप्यायिताः परे’ (भा० उ० १३४।१०)। अभिनिर्वृत्तिः सिद्धिः।
स्तन्
- {अभिनिःस्तन्}
- स्तन् (स्तनगदी देवशब्दे, देवशब्दो मेघगर्जितम्)।
- ‘अभिनिसः स्तनः शब्दसंज्ञायाम्’ (पा० ८।३।८६)। अभिनिस्तानो विसर्जनीयः। अभिनिष्टानो विसर्जनीय इति वृत्तावुदाहरणे। अभिनिस्तनति मृदङ्ग इति च प्रत्युदाहरणं स्थितम्। सूत्रे वृत्तौ च वा खर्परे शरीति विसर्जनीयस्य विकल्पेन लोपो द्रष्टव्यः।
हृ
- {अभिनिर्हृ}
- हृ (हृञ् हरणे)।
- ‘ते स्पन्दमाना…कर्मविपाकं चाभिनिर्हरन्ति’ (२।३ यो० सू० भा०)। अभिनिर्हरन्ति निष्पादयन्ति।
- ‘कृतसंमोदन-कथासत्कारासनाभिनिर्हारः’ (अवदा० जा० २३)। आसनाभिनिर्हार आसनस्याहरणम्। निरस्थाने।
- ‘अभिनिर्हृतानां तु सीम्न्यनध्यायः’ (आप० ध० १।३।९।१६)। कृतनिर्हाराणां प्रेतानाम्।