संस्कृते विश्वासटिप्पन्यः

अर्ज्

{अन्ववार्ज्}
अर्ज् (अर्ज षर्ज अर्जने)।
‘तदेनं सावसमेवान्ववार्जति’ (श० ब्रा० २।६।२।१७)। दिग्विशेषं प्रति विसृजतीत्याह।
‘तमशनापिपासाभ्यामन्ववार्जत्’ (ऐ० उ० १।२।१)। अन्ववार्जत्=अनुगमितवान्=संयोजितवान्।

इ

{अन्ववे}
इ (इण् गतौ)।
‘यानेवामूंस्त्रयान्पितृनन्ववागात्तेभ्य एवैतत् पुनरुपोदेति’ (श० ब्रा० २।६।१।१५)। पितृनन्ववागात्=पितृभिः सायुज्यमापदित्यर्थः।
‘तथैषां नियानं नान्ववायन्’ (श० ब्रा० ३।५।३।१५)। अन्ववायन्=अन्वसरन्=अन्वगुः।
‘नेत् पाप्मानं ऋतिमन्ववायाम’ (श० ब्रा० ७।२।१।१३)। अन्ववायाम-अभ्यश्नवामहै।
‘पितृलोकं वा एतेऽन्ववयन्ति’ (श० ब्रा० १२।८। १।१८)। प्राप्नुवन्तीत्यर्थः।
‘ततो वै देवा एतं तूष्णींशं समपश्यंस्तमेषामसुरा नान्ववायन्’ (ऐ० ब्रा० २।३१)। अन्ववायो ज्ञानमिति षड्गुरुशिष्यः।
‘सोब्रवीदिन्द्रः कश्चाहं चेमानसुरान् रात्रीमन्ववैष्यामहा इति’ (गो० ब्रा० उ० ५।१)। विचेष्याम इत्यर्थः।
‘नेत्पाप्मानं मृत्युमन्ववायानि’ (बृ० उ० १।३।१०)। प्राप्नवानीत्यर्थः।
‘अन्ववायस्तु सुमहांस्तत्र तत्र विशांपते’ (हरि० १।११।७)। अन्ववायः=अन्वयः=कुलम्=सन्तानः।
‘तस्यान्ववाये राजानः क्रमाद् येनाभिषेचिताः’ (रा० ६।१२८।६५)। अन्ववायः=अन्वयः=वंशः।
‘सोऽब्रवीदिन्द्रः कश्चाहं चेमान् इतोऽसुरान् रात्रीमन्ववेष्याव इति’ (ऐ० ब्रा० ४।५)। अवेष्यावोऽपसारयिष्याव इति सायणः।
‘चत्वार्येषामन्ववेतानि सद्भिः चत्वारि चैषामनुयान्ति सन्तः’ (भा० उ० ३५।५४)। अन्ववेतानि नित्यं सम्बद्धानि।

ईक्ष्

{अन्ववेक्ष्}
ईक्ष् (ईक्ष दर्शने)।
‘तस्यै स प्रददौ मन्त्रमापद्धर्मात्विवेक्षया’ (भा० आदि० १११।६)। आपद्धर्ममुद्दिश्येत्यर्थः।

क्रम्

{अन्ववक्रम्}
क्रम् (क्रमु पादविक्षेपे)।
‘संज्ञानमेवान्ववक्रामति’ (श० ब्रा० १४।७।२।३)। क्रमेणाधिगच्छतीत्यर्थः।

चर्

{अन्ववचर्}
चर् (चर गतिभक्षणयोः)।
‘रक्षसामनन्ववचाराय न पुरस्तात् परिदधाति’ (तै० सं० ६।२।१।६)। अनन्ववचाराय अननुप्रवेशाय। परिदधाति परितो विदधाति।
‘परिश्रिते याजयेद्रक्षसामनन्ववचाराय’ (तै० सं० २।२।२।३)। उक्तोऽर्थः।
‘मनसैव तद्यज्ञं तनुते रक्षसामनन्ववचाराय’ (तै० सं० १।६।८।४)। उदितपूर्व एवार्थः।

रुध्

{अन्ववरुध्}
रुध् (रुधिर् आवरणे)।
‘अन्ववारोधि गोर्गोप लकेन’ (न रुधः ३।१।६४ सूत्रे वृत्तिः)। गोष्ठेऽवरुद्ध इत्यर्थः।

सृज्

{अन्ववसृज्}
सृज् (सृज विसर्गे)।
‘अन्ववसर्गो मार्दवमुरुता खस्येति नीचैः कराणि’ (तै० प्राति० २२।१०)। अन्ववसर्गो गात्राणां स्रंसनं शैथिल्यम्। अन्ववसर्गः संहारवचन आयामस्य प्रसारित्वार्थकस्य प्रतियोगी शब्दः।
‘अपिः पदार्थसंभावनान्ववसर्गगर्हासमुच्चयेषु’ (पा० १।४।९६) इति सूत्रेऽन्ववसर्गः कामचारानुज्ञामाह।

सो

{अन्ववसो}
सो (षो अन्तकर्मणि)।
‘नात्यन्तमन्ववस्येत्’ (आप० ध० १।६।१८।७)। न तत्रैव नित्यं प्रसितः स्यादित्यर्थः।
‘तृतीयार्थे’ (१।४।८५) इति सूत्रे नदीमन्ववसिता सेना, नद्या सम्बद्धेत्युदाहरतो वृत्तिकारस्य तु अन्ववपूर्वस्य षिञ एव बन्धनमर्थो मत इति भाति।
‘यथा श्रेष्ठी स्वैरेवं वै तमात्मानमेत आत्मानोऽन्ववस्यन्ति यथा श्रेष्ठिनं स्वाः’ (कौ० ब्रा० उ० ४।२०)। भुञ्जत इत्यर्थः।
‘नात्यन्तमन्ववस्येद् वृत्तिं प्राप्य विरमेत्’ (सत्या० श्रौ० २६।५।७७)। इदं पठितपूर्वं पुस्तके। अर्थान्तरन्यासायेहानूद्यते। न अन्ववस्येत् न निरन्तरमुद्युञ्जीत, नात्यन्तमात्मानं व्यापारयेदित्यर्थः।
‘पश्चादन्ववसायिनीमेवास्मै विशं करोति’ (तै० स० २।१।३।१३)। अन्ववसायिनी, अनुगामिनी, एकमनाः।

स्था

{अन्ववस्था}
स्था (ष्ठा गतिनिवृत्तौ)।
‘तथैनं पाप्मा नान्ववतिष्ठति’ (श० ब्रा० ५।४।३।२२)। न बाधते न विप्रकरोतीत्यर्थः।
‘तं न सङ्ग्रहीतान्ववतिष्ठेत्’ (श० ब्रा० ५।४।३।२३)। तेन साकं नावतरेदित्यर्थः।